👉What is Genetics?Genetics ማለት ምን ማለት ነው?
በዚህ ርዕስ ውስጥ የምንዳስሳቸው ሀሳቦች
❤የGenetics ሥርወ- ቃል(Etymology of Genetics)
❤መግቢያ
❤የGenetics ምንነት
❤በGenetics እና በbehaviour መካከል ያለው ልዩነት
👉የGenetics ሥርወ- ቃል(Etymology of Genetics)
➛Genetics የሚለው ቃል "γενετικός",genetikos ከሚል የጥንታዊቷ የግሪክ ቃል የወጣ ሲሆን ትርጉሙም"genitive"/"generative"¹ ማለት ሲሆን ይህ ደግሞ "γένεσις" ,genesis² ከሚል የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም Origin³ ማለት ነው።
➣ስለዚህ ከትርጉሙ እንደምንረዳው ስለ መነሻ(origin) ከየት ምን አይነት ነገር ይዘን እንደመጣን እንዲሁ የያዝነው ነገር ከየት እንዳመጣነውም የሚናገር ነው።⁴
❤መግቢያ(introduction)
➛Genetics is a sub branch of biology,it is a vital,complex and broad concepts,it is studies about of heredity (Heredity means a process of transmitting biological traits from parent to offspring through gene.)
➣Genetics በባይሎጂ ውስጥ ከሚገኙ ንዑስ ዘርፎች እንደ እነ botany,zoology,biochemistry,astrobiology,pathology,microbiology,physician....መካከል አንዱ ሲሆን እንደ እነ paleobiology(study about of ancient life),astrobiology(study about of a life on other planets),microbiology(study about of microorganisms),pathology(study about of diseases)....ደግሞ Vital(ጠቃሚ) እንዲሁ complex(ወሰብሰብ ያለ) እና broad(ሰፋ ያለ) ፅንሰ ሀሳብ የያዘ የስነ ህይወት(biology) ዘርፍ ነው።
➣የGenetics ጠቀሜታው(ጥቅሙ) ምንድን ነው ቢሉ?
*Genetics በተለያዩ ምርምሮች ላይ የራሱን ፅንሰ ሀሳብ የሚሰነዝር ነው።ለምሳሌ:-በEvolution ውስጥ በስፋት የሚነሳው የCharles Darwin የDarwinism ፅንሰ ሀሳብ ስንመለከት የGeneticsን ፅንሰ ሀሳብ ተጠቅሟል።Darwin በGalapagos island ላይ በሰራው ምርምር ላይ አንድ ቅድመ አያት(ancestor) የነበራቸው ነገር ግን ከጊዜ በኋላ በማንቁርታቸው(Finches) የተለያዩ ወደ 14 የሚደርሱ ልጆች(offsprings)ተለዋውጠዋል(Variation)አካሂደዋል ይላል።ይህ ለውጥ እንዲካሄድ ደግሞ ያደረጉ ወደ 3 ምክንያቶች አሰቀምጧል።እነሱም:-1)Interspecific በተለያዩ ዝርያዎች መካከል በህይወት ለመቆየት የሚደርግ ፍልሚያ
2)Intraspecific በተመሳሳይ ዝርያዎች መካከል በህይወት ለመቆየት የሚደረግ ፍልሚያ
3)Env'tal or extra specific በህይወት ለመቆየት ሲሉ ከአካባቢ ጋር የሚደረግ ፍልሚያ ናቸው።በእነዚህ ምክንያት በሚወለዱት ልጆች ላይ የተለያዩ ለውጦች ይከሰታል።ስለዚህ በዚህ ምክንያት genetic varation የካሄድና አንድ ቅድመ አያት ይኖራቸውና የተለያዩ ልጆች ማለትም ማንቁርታቸው የተለያየና ለተለያዩ አላማ የሚጠቀሙ ይሆናል።በዚህ ምክንያት ይመስላል Natural selection(የተፈጥሮ መረጣ) ያለው ምክንያቱም ተፈጥሮ በራሷ እነዚህን ዝርያዎችን በተለያዩ factors ለያታቸዋለችና።ሌላኛው ደግሞ የተሻሻለው የDarwinism theory የሚባለው Neo-Darwinism የሚባለው ደግሞ ከንድ ነገር ተለወጠ የሚባለው ethological,psychological & genetical variation ሲኖረው ነው የሚል theory የሚያራምድ ነው።
*ሌላኛው የGenetics ጥቅም ደግሞ በበሽታ ዙሪያ በሚደረጉ ምርምሮች ላይ የራሱን ሀሳብ የሚሰነዝር ይሆናል።ሳይንቲስቶች እንዳረጋገጡት ከሆነ በgenetic disorder አማካኝነት የሚከሰቱ ከ9,500 የሚበልጡ በሽታዎች አሉ ሲሉ ይናገራሉ ከነዛም ውስጥ በስፋት የሚታወቁት እነ Sickle- cell,haemophilia...ተጠቃሾች ሲሆን የእንጊሊዞ ንግስት victoria ቤተሰቦች መካከል በ4ቱ ላይ ማለትም በprincess Irene,Alexandria,Alice&Beatrice ላይ haemophilia(ደም አለመርጋት) ተከስቷባችዋል።ይህ በዘር የሚተላለፍ ሲሆን በቤተሰባችሁ ውስጥ በአደጋ ጊዜ ላይ ደሙ አልረጋ የሚል ቤተሰብ ካላችሁ የመተላለፍ እድል ሊኖረው ይችላል።ሌላኛው ደግሞ የሩሲያው የመጨረሻው czar የነበረው Nicholas || ባለቤቱ Alexandria የዚሁ የhaemophilia ተጠቂ ስትሆኑ ከወለደቻቸው 5 ልጆች መካከል በAlexis ላይ ይህ ታይቷል።ስለሆነም በgenetics አማካኝነት የሚከሰቱ የተለያዩ በሽታዎች ላይ የራሱን ሀሳብ በመሰንዘር ለዛ በሽታ መድኃኒት እንዲገኝለት ያግዛል።
*ሌላኛው ጥቅሙ ስለ ሰውነታችን በቂ እውቀት እንዲኖረን ያደርገናል።ይህንማ እነ anatomy,physiology,morphology,neurology,ethology...ይናገሩት አይደል ቢሉ አዋ ነገር ግን ስለ gene,chromosome,DNA,RNA..በስፋት አያትቱም በዚህኛው ላይ በስፋት የሚያትት ይሆናል።ስለዚህም ስለ ሰውነታችን በተለይ ደግሞ ስለ DNA ስለተሸከመው genetic information የምናውቅ ይሆናል።
➠የGenetics ጥቅሙ ይህ ብቻ አይደለም በጣም ብዙ ጥቅሞች አሉት።
➛ለምን complex(ወሰብሰብ) ያለ ነው የተባለው ቢሉ?ወሰብሰብ ሲል ውስብስብ ነው ለማለት ሳይሆን ብዙ ጊዜ የሚወስድ ብዙ ስራ የሚጠይቅ ነው ለማለት ነው።
➛ሰፋ ያለ ነው የተባለበት ምክንያት ደግሞ አንዱ ፅንሰ ሀሳብ ከሌላው ፅንሰ ሀሳብ ጋር የተያያዘ ሲሆን እንዲሁ ደግሞ ሌሎች ተጓዳኝ ርዕሶችን(related concepts)የሚያሰገባ ሲሆን እንደ እነ pathology,cell biology,microbiology...የሚገቡ ይሆናል ስለዚህ ሀሳቡ እየሰፋ ይሄዳል።
➤በእነዚህና በተያያዙ ጉዳዮች አማካኝነት Genetics በበጣም ብዙ ሰዎች እንዲመረጥ አድርጎታል።
➤እንዲሁ በተለያዩ ጊዜዎች በሚደረጉ ምርምሮችና ግኝቶች የGenetics ፅንሰ ሀሳብ እየሰፋ ይገኛል።
❤Genetics ማለት ምን ማለት ነው?
➣Genetics is study about of gene or heredity or inheritance.
በዚህ ርዕስ ውስጥ የምንዳስሳቸው ሀሳቦች
❤የGenetics ሥርወ- ቃል(Etymology of Genetics)
❤መግቢያ
❤የGenetics ምንነት
❤በGenetics እና በbehaviour መካከል ያለው ልዩነት
👉የGenetics ሥርወ- ቃል(Etymology of Genetics)
➛Genetics የሚለው ቃል "γενετικός",genetikos ከሚል የጥንታዊቷ የግሪክ ቃል የወጣ ሲሆን ትርጉሙም"genitive"/"generative"¹ ማለት ሲሆን ይህ ደግሞ "γένεσις" ,genesis² ከሚል የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም Origin³ ማለት ነው።
➣ስለዚህ ከትርጉሙ እንደምንረዳው ስለ መነሻ(origin) ከየት ምን አይነት ነገር ይዘን እንደመጣን እንዲሁ የያዝነው ነገር ከየት እንዳመጣነውም የሚናገር ነው።⁴
❤መግቢያ(introduction)
➛Genetics is a sub branch of biology,it is a vital,complex and broad concepts,it is studies about of heredity (Heredity means a process of transmitting biological traits from parent to offspring through gene.)
➣Genetics በባይሎጂ ውስጥ ከሚገኙ ንዑስ ዘርፎች እንደ እነ botany,zoology,biochemistry,astrobiology,pathology,microbiology,physician....መካከል አንዱ ሲሆን እንደ እነ paleobiology(study about of ancient life),astrobiology(study about of a life on other planets),microbiology(study about of microorganisms),pathology(study about of diseases)....ደግሞ Vital(ጠቃሚ) እንዲሁ complex(ወሰብሰብ ያለ) እና broad(ሰፋ ያለ) ፅንሰ ሀሳብ የያዘ የስነ ህይወት(biology) ዘርፍ ነው።
➣የGenetics ጠቀሜታው(ጥቅሙ) ምንድን ነው ቢሉ?
*Genetics በተለያዩ ምርምሮች ላይ የራሱን ፅንሰ ሀሳብ የሚሰነዝር ነው።ለምሳሌ:-በEvolution ውስጥ በስፋት የሚነሳው የCharles Darwin የDarwinism ፅንሰ ሀሳብ ስንመለከት የGeneticsን ፅንሰ ሀሳብ ተጠቅሟል።Darwin በGalapagos island ላይ በሰራው ምርምር ላይ አንድ ቅድመ አያት(ancestor) የነበራቸው ነገር ግን ከጊዜ በኋላ በማንቁርታቸው(Finches) የተለያዩ ወደ 14 የሚደርሱ ልጆች(offsprings)ተለዋውጠዋል(Variation)አካሂደዋል ይላል።ይህ ለውጥ እንዲካሄድ ደግሞ ያደረጉ ወደ 3 ምክንያቶች አሰቀምጧል።እነሱም:-1)Interspecific በተለያዩ ዝርያዎች መካከል በህይወት ለመቆየት የሚደርግ ፍልሚያ
2)Intraspecific በተመሳሳይ ዝርያዎች መካከል በህይወት ለመቆየት የሚደረግ ፍልሚያ
3)Env'tal or extra specific በህይወት ለመቆየት ሲሉ ከአካባቢ ጋር የሚደረግ ፍልሚያ ናቸው።በእነዚህ ምክንያት በሚወለዱት ልጆች ላይ የተለያዩ ለውጦች ይከሰታል።ስለዚህ በዚህ ምክንያት genetic varation የካሄድና አንድ ቅድመ አያት ይኖራቸውና የተለያዩ ልጆች ማለትም ማንቁርታቸው የተለያየና ለተለያዩ አላማ የሚጠቀሙ ይሆናል።በዚህ ምክንያት ይመስላል Natural selection(የተፈጥሮ መረጣ) ያለው ምክንያቱም ተፈጥሮ በራሷ እነዚህን ዝርያዎችን በተለያዩ factors ለያታቸዋለችና።ሌላኛው ደግሞ የተሻሻለው የDarwinism theory የሚባለው Neo-Darwinism የሚባለው ደግሞ ከንድ ነገር ተለወጠ የሚባለው ethological,psychological & genetical variation ሲኖረው ነው የሚል theory የሚያራምድ ነው።
*ሌላኛው የGenetics ጥቅም ደግሞ በበሽታ ዙሪያ በሚደረጉ ምርምሮች ላይ የራሱን ሀሳብ የሚሰነዝር ይሆናል።ሳይንቲስቶች እንዳረጋገጡት ከሆነ በgenetic disorder አማካኝነት የሚከሰቱ ከ9,500 የሚበልጡ በሽታዎች አሉ ሲሉ ይናገራሉ ከነዛም ውስጥ በስፋት የሚታወቁት እነ Sickle- cell,haemophilia...ተጠቃሾች ሲሆን የእንጊሊዞ ንግስት victoria ቤተሰቦች መካከል በ4ቱ ላይ ማለትም በprincess Irene,Alexandria,Alice&Beatrice ላይ haemophilia(ደም አለመርጋት) ተከስቷባችዋል።ይህ በዘር የሚተላለፍ ሲሆን በቤተሰባችሁ ውስጥ በአደጋ ጊዜ ላይ ደሙ አልረጋ የሚል ቤተሰብ ካላችሁ የመተላለፍ እድል ሊኖረው ይችላል።ሌላኛው ደግሞ የሩሲያው የመጨረሻው czar የነበረው Nicholas || ባለቤቱ Alexandria የዚሁ የhaemophilia ተጠቂ ስትሆኑ ከወለደቻቸው 5 ልጆች መካከል በAlexis ላይ ይህ ታይቷል።ስለሆነም በgenetics አማካኝነት የሚከሰቱ የተለያዩ በሽታዎች ላይ የራሱን ሀሳብ በመሰንዘር ለዛ በሽታ መድኃኒት እንዲገኝለት ያግዛል።
*ሌላኛው ጥቅሙ ስለ ሰውነታችን በቂ እውቀት እንዲኖረን ያደርገናል።ይህንማ እነ anatomy,physiology,morphology,neurology,ethology...ይናገሩት አይደል ቢሉ አዋ ነገር ግን ስለ gene,chromosome,DNA,RNA..በስፋት አያትቱም በዚህኛው ላይ በስፋት የሚያትት ይሆናል።ስለዚህም ስለ ሰውነታችን በተለይ ደግሞ ስለ DNA ስለተሸከመው genetic information የምናውቅ ይሆናል።
➠የGenetics ጥቅሙ ይህ ብቻ አይደለም በጣም ብዙ ጥቅሞች አሉት።
➛ለምን complex(ወሰብሰብ) ያለ ነው የተባለው ቢሉ?ወሰብሰብ ሲል ውስብስብ ነው ለማለት ሳይሆን ብዙ ጊዜ የሚወስድ ብዙ ስራ የሚጠይቅ ነው ለማለት ነው።
➛ሰፋ ያለ ነው የተባለበት ምክንያት ደግሞ አንዱ ፅንሰ ሀሳብ ከሌላው ፅንሰ ሀሳብ ጋር የተያያዘ ሲሆን እንዲሁ ደግሞ ሌሎች ተጓዳኝ ርዕሶችን(related concepts)የሚያሰገባ ሲሆን እንደ እነ pathology,cell biology,microbiology...የሚገቡ ይሆናል ስለዚህ ሀሳቡ እየሰፋ ይሄዳል።
➤በእነዚህና በተያያዙ ጉዳዮች አማካኝነት Genetics በበጣም ብዙ ሰዎች እንዲመረጥ አድርጎታል።
➤እንዲሁ በተለያዩ ጊዜዎች በሚደረጉ ምርምሮችና ግኝቶች የGenetics ፅንሰ ሀሳብ እየሰፋ ይገኛል።
❤Genetics ማለት ምን ማለት ነው?
➣Genetics is study about of gene or heredity or inheritance.