Psychology (ሥነ-ልቦና) Zone 🧠

ጃፓኖች ሁሉም ነገር ላይ እጅግ ስነ ስርዓት አላቸው ይባላል። በቀደመ ህይወቴ ጃፓናዊ ነበርኩኝ መሰለኝ እኔም ስርዓት አበዛለሁ።😄 በእርግጥ የኔ የጤና አይደለም። በፀበልም በፀሎትም የማይድን OCD (Obsessive Compulsive Disorder) አለብኝ። የችግሩ አንደኛው ምልክት ነገሮች ሁሉ በስርዓት እንዲደራጁ አለቅጥ መሻት ነው። እኔም የሚታይብኝ ይሄኛው ምልክት ነው።

የተዛነፈ ነገር ማዬት አልችልም። የማላውቀው ሰው ኮሌታ ራሱ ካልተስተካከለ እጄን ይበላኛል። የምግብም ይሁን የቡና ስፍራ አሁንም አሁንም ሳስተካከል፣ ሲኒ ሆነ ብርጭቆ በልክ ስደረድር፣ ምንጣፍ ለማንጠፍ መስመር ሳሰምር ላየኝ ድሮዊንግ ተጨንቆ እየሰራ ያለ ሲቪል ኢንጂኒየር ነው የምመስለው። የተዝረከረከ ነገር አልወድም። አልጋ ሳነጥፍ ውጥር አድርጌ ነው። መጅሊስም ይሁን ፍራሽ ሰው ተቀምጦ በተነሳ ቁጥር ነው የማስተካክለው። ጫማ ሲቀመጥ ከተንሻፈፈም ከተደራረበም ተነስቼ አስተካክላለሁ። ደርቆ የገባ ልብስ ቶሎ ካልተጣጠፈ የሆነ የተሸከምኩት ነገር ያለ እስኪመስለኝ ነው የሚከብደኝ። ያልተተኮሰ ልብስ በተዓምር አለብስም። ልብሴ ላይ ትንሽ ጠብታ ነገር አርፎ ማስወገድ ካልቻልኩ ትኩረቴ እዛ ላይ ሆኖ ይውላል። አብሮ የማይሄድ ወይም ከላይም ከታችም የተዥጎረጎረ አለባበስ ያቅለሸልሸኛል። ዲዛይነር ብሆን የሚዋጣልኝ ይመስለኛል። የብር ኖት የባንክ ሠራተኛ እንኳን እንደኔ አያስተካክሉም። ፅሁፍ ላይ ግድፈት እንዳይኖር በጣም እጠነቀቃለሁ። አለቆች ትንሽ ካወቁኝ በኋላ "መቼም አንቺ አትሳሳቺም" እያሉ ሳያነቡ መፈረም ይጀምራሉ። እምነታቸው በበሽታዬ ላይ ኃላፊነት ያሸክመኛል።🤦‍♀️ እንኳን ቢሮ ፌስቡክ ላይም ስፅፍ የአንዲትም ፊደል ስህተት አልፈልግም። ለአፃፃፉ ግድ የሌለው ሰው ራሱ ይገርመኛል። የቢሮ ጠረጴዛዬ ላይ አንዲት ወረቀት ያለ አግባብ አትገኝም።

ፎቶ ሳነሳ ባለሙያ ይመስል አንግል፣ ሴንተር፣ ፎከስ እላለሁ። የተጣመመ ፎቶ የማይረብሻቸው ሰዎች ታድለው። የምቀርፃቸውን የኸሚስ ቪድዮዎች ያየ አንድ ጓደኛዬ እንደውም እንቅስቃሴ ካለመኖሩ የተነሳ በስታንድ ካሜራ ነው ወይ የምትቀርጪው ብሎኛል። ለነገሮች ውበትና Details ስጨነቅ አርክቴክት ይቀናብኛል።

ሲበዛ ቀጠሮ አከብራለሁ። ሌላው ቀርቶ ፖስት ራሱ በተሸራረፈ ሰዓት መፖሰት አልወድም። 1 ሰዓት 5 ሰዓት እንደዛ። የአንድ የሁለት ደቂቃም ልዩነት አልፈልግም። በምንም ነገር ፐርፌክሽን ያስደስተኛል። ግድየለሽነት፣ ቸልተኝነት ያናድደኛል። የቱንም ያክል ቢበዛ ከቢሮ ሥራ ጨርሼ ነው የምወጣው። ካልሆነ ልቤ እዛው ተንጠልጥሎ ነው የሚያድረው። ልሠራው ያሰብኩት 5 ነገር ኖሮ አንዱ እንኳን ከጎደለ ይደብረኛል። ጓደኞቼ "ሞራልሽ የወታደር ነው!" ይሉኛል። አቡዳቢ እያለሁ ጂም ከለሊቱ 7 ሰዓት ሊዘጋ እኔ 6 ሰዓት ሄጄ አውቃለሁ። ምክንያቱም ቀድሜ አስቤዋለው።🤣 ያሰብኩትን ነገር ካልፈፀምኩ የአዕምሮዬ መንገድ ይጨናነቃል። የሰውም ጉዳይ ቢሆን ሳላሳካ መተው አልችልም። በነገራችሁ ላይ ይሄ ችግር ቀላል እንዳይመስላችሁ። በዚህ ሰበብ የፈረሱ ትዳሮች ሁሉ አሉ። ደግነቱ እኔ እየመረረኝም ቢሆን ራሴ አስተካክላለሁ እንጂ ሰው አልጫንም። ቢያመኝም ቢደክመኝም ለዚህ ሲሆን አልሰንፍም። ምናልባት ልጆች ሲኖሩኝና ቤቱን እያመሳቀሉ ጢምቢራዬን ሲያዞሩት እንደ ኩፍኝ ካልወጣልኝ በቀር ነገርዬው በዋዛ የሚተውም አይደለም። ለማንኛውም መስመር የያዘች ቅድዬ ተመኘሁላችሁ!

ፏ_ያለች_ቅድዬ!

(Atiqa Ahmed Ali)

@melkam_enaseb

እንደው ለመሆኑ የተለየ ፍላጎት ላላቸው ሰዎች የምንሠጠው ስም/አጠራር/ስያሜ እንዴት ይኾን?

እውን ስያሜዎቻችን ጤናማ፣ ሚዛናዊ፣ ተገቢ ናቸውን?

ላሳስብዎት! ወዳጆቼ ይህ ፅሑፍ ግላዊ ዕይታ ብቻ ነው፤ ወጥ የሃሳብ ፍሰትም የለውም።

፩| በ'ኔ ጊዜያዊ አመለካከት 'አካል-ጉዳት' የሚለው ሐረግ በ 'Ontological Semantics' እና 'Pragmatical Lexicography' መነፅር ሳጤነው ተገቢ ኾኖ አላገኘሁትም፤ ይልቁንም ሐረጉ ከሚወክለው ውጪ ለሌሎች አይነት 'ልዩ-ፍላጎት' ላላቸው መጠቀም ተገቢ አይመስለኝም።

በተጨማሪም ‛አካል-ጉዳተኛ፣ አካለ-ስንኩል፣ አካለ-ጎዶሎ’ እነዚህ ሐረጎች የተለያየ ሐሳብ አላቸው ብዬ አላስብም፤ ቃላቱን በጥልቀት ብንፈትሻቸው/ብንመረምራቸው የጎላ ልዩነት አይታይባቸውም፤ ሆኖም ለቃላቱ እንደ ማኅበረሰብ የምንሠጠው ዕይታና ልማድ ልዩነትን ፈጥሯል።

ነገር-ግን በአማርኛ ቋንቋ በአንዳንድ ተናጋሪዎች ሥር-የሠደዱና የተለመዱ ቃላትና ንግግሮች፦

ደንቆሮ፣ ሽባ፣ ደደብ፣ ስንኩል፣ ዲዳ፣ አንካሳ፣ አስቀያሚ፣ አካለ ጎዶሎ፣ ቆማጣ፣ ደንባራ፣ ድውይ፣ እውር፣ እብድ፣ ዘገምተኛ ወ.ዘ.ተ

የደንቆሮ ለቅሶ መልሶ መልሶ
የእውር አዝማሪ የደንቆሮ ተጣሪ
የቆማጣ ፈትፋች የእውር ተሟጋች
ቆማጣን ከማከም ድንጋይ መሸከም

፪| በአዕምሮ ዕድገት ኹኔታዎች (Neurodevelopmental Conditions) ላይ በማኅበረሰባችን ጥቅም ላይ የዋሉ በርካታ ስያሜዎች አሉ። ለምሳሌም ከ6ቱ የአዕምሮ ዕድገት ኹኔታዎች መካከል አንዱ 'Intellectual Developmental Disorder' ነው።

በስፋት የምንጠቀማቸው ሁለት ስያሜዎች ሲኖሩ አንደኛው 'የአዕምሮ ዕድገት ዝግመት' ሲኾን ይህም ዘገምተኝነት ዘገም ማለት፣ ቀስ ማለትን ይገልፃል። ከሳይንሱ ብያኔ አንፃር መዝገም የሚለው ይገልፀው ይኾን? ፣ ሁለተኛው 'የአዕምሮ ዕድገት ውስንነት' ነው፤ ይህም መወሰን፣ መገደብ እና ውስን ወይም ትንሽ መሆንን ያመለክታል። ከሳይንሱ ብያኔ አንፃርስ ይህ ቃል ይገልፀው ይኾን?

ብዙ-ጊዜ የምንጠቀማቸው የተለመዱ ቃላት፦

ውስንነት | ችግር | እክል | መዛባት | ጉዳት | ተጋላጭ | ፍላጎት | ተግዳሮት | ህመም | ወ.ዘ.ተ

ከዚህ በታች ለተዘረዘሩት እና ላልተዘረዘሩት የእንግሊዝኛ ቃላት ተገቢ ትርጉም/ፍቺ ያስፈልጉናል፦

Disorder | Deficit | Impairment | Discripancy | Disturbance | Difficulties | Disability | handicap | retarded | vulnerable | syndrome | problem | Dis |e.t.c

አዎ! እንግሊዝኛውና የሀገራችን የአተረጓጎም ጉዳይ ጥናት ሊደረግበት፤ ትኩረት ሊሠጠው ይገባል!

ዋኖስ መስፍን (@WanosMesfin)
የልዩ-ፍላጎት ትምህርት ባለሞያ

@melkam_enaseb

Attachment styles!

ትልቆች ሆነን ስለራሳችን እንዲሁም ስለሌሎች የሚኖረን አተያይ እና ተግባቦት: በልጅታችን ከወላጅ/አሳዳጊዎቻችን: በተለይም ከእናታችን ጋር የሚኖረን ግንኙነት እና መቀራረብ መሰረት የሚቃኝ ነው።

በተለይም የመጀመርያዎቹ 3 አመታት ይህ Attachment የሚከወንበት ወሳኝ ጊዜ እንደሆነ ይነገራል። ይህ Attachment ካደግን በኋላ በሚኖሩን ግንኙነቶች ይገለጣል።

1. Anxious/Preoccupied

ስለራሳቸው አነስተኛ ግምት ያላቸው ናቸው። ከራሳቸው ይልቅ ሌሎችን አግዝፈው ያያሉ። ለራሳቸው በሚኖራቸው አነስተኛ ግምት ምክንያት: በጓደኝነት መሃል መከዳትን አብዝተው ይፈራሉ። ዘወትር ጓደኞቻቸው እንደማይከዷቸው መተማመኛን እንዲሰጧቸው ይሻሉ። ይህ ጓደኞቻቸው ላይ መታከትን ሊፈጥር ይችላል። አብዝተው Reassurance ይፈልጋሉ።

2. Avoidant/Dismissive

ለራሳቸው የተሻለ ምልከታ አላቸው። በአንጻሩ ለሌሎች አሉታዊ ምልከታ ይኖራቸዋል። ብቻቸውን መሆንና ነገሮችን በራሳቸው ማድረግን ይመርጣሉ። ከሌሎች ሰዎች ጋር መቀራረብን እንደ ጥገኝነት ሊቆጥሩት ይችላሉ። በዚህም ምክንያት ጋብቻንና ሌሎች መወዳጀቶችን ሲሸሹ ይስተዋላል።

3. Disorganized

ስሜታቸውን መግራት አይችሉበትም፤
በመፈለግና አለመፈለግ መሃል ይዋልላሉ፡ ስሜትን ለማጋራት ይሰስታሉ ምክንያቱም እንጎዳለን ብለው ስለሚያስቡ። ግልፍተኝነት፣ ስሜትን ለመቆጣጠር መቸገር፣ ራሳቸው ላይ ጉዳት ማድርስ (በሰበብ አስባቡ ራስን ለማጥፋት ማንገራገር እንዲሁም መሞከር) እና የስሜት መለዋወጦችን መለያ ባህርያቸው ናቸው።

4. Secure

የተረጋጉ እና በሚኖራቸው ግንኙነቶች መተማመን ያላቸው ናቸው። ግንኙነቶቻቸው የተረጋጉ እና ሰላማዊ ናቸው። ነገሮችን ከስሜታዊነት ይልቅ በጥበብና በብልሃት ስለሚፈቷቸው የስነልቦና ልዕልናቸው ከፍ ያለ ነው።

የናንተ Attachment style የቱ ነው?

ዶ/ር እስጢፋኖስ እንዳላማው (የአዕምሮ ህክምና ስፔሻሊስት)

@melkam_enaseb

የአዋቂዎች መለያየት ጭንቀት (Adult Separation Anxiety Disorder)

የአዋቂዎች መለያየት ጭንቀት ሲባል ከቤት ወይም ከአጋር ሰው ሲለዩ የሚፈጠር የማያቋርጥ እና ከመጠን በላይ የሆነ ፍርሃት አልያም ጭንቀት ነው። ይህ ችግር ብዙውን ጊዜ በልጅነት የሚከሰትና በኋላም ወደ አዋቂነት የሚሸጋገር ሆኖ ይገኛል፤ መቼም መጀመርያ ወደ መዋለ ህጻናት ሲሄድ ያላለቀሰ ልጅ የለም ብዬ መናገር ባልደፍርም፣ ያለቀሱ ልጆች በኋላ ለይ ደፋር ሲሆኑ ይስተዋላል። ነገር ግን ከእነዚህ ዉስጥ ጥቂቶቹ ባያለቅሱም ከቤት አልያም ከወላጅ የመለየት ጭንቀቱ በጣም ጸንቶ በአዋቂነት ህይወታቸው ለይ ይሰርጻል። ከቤት ውጭ ወይም ያለ አጋር የሚከናወኑ ዋና ዋና እንቅስቃሴዎች ለይ ውስንነቶች ይስተዋላሉ።

ስርጭት፦ በአዋቂዎች ውስጥ ያለው ስርጭት ከ 1% እስከ 2% እንደሚሆን ይገመታል።

የምርመራ ምልክቶች፦

1. ከመለያየት ጋር በተያያዘ የሚፈጠር የተጋነነ እና ከመጠን በላይ ፍርሃት፣ ጭንቀት ሲኖር፤ ከሚከተሉት ምልከቶች ውስጥ ቢያንስ ሶስት መኖር አለበት።

• ከቤት ርቀው ወይም ከአጋር ተለይተው መሄድን ሲያስቡ ከመጠን በላይ መጨነቅ ሲኖር።
• ከአጋራቸው በሚለያዩበት ጊዜ የማያቋርጥ እና ከመጠን በላይ ስጋት። ለምሳሌ (የሚጠፉ፣ የሚጠለፉ፣ አደጋ የሚደርስባቸው፣ የሚታመሙ፣ የሚሞቱ) ይመስላቸዋል።
• መለያየትን በመፍራት ምክንያት ከቤት ውጭ ወደ ትምህርት ቤት፣ ወደ ሥራ ወይም ወደ ሌላ ቦታ ለመሄድ ፈቃደኛ አለመሆን ብሎም የማያቋርጥ እምቢተኝነት መኖር።
• ከቤት ዉጭ ወይም ካለ አጋር ሌላ ቦታ ማደር ከመጠን በላይ መፍራት ወይም አለመፈለግ።
• ከመለየት ጋር በተያያዘ የሚኖር ተደጋጋሚ የሌሊት ቅዠት መኖር።
• ከአጋር አልያም ቤት መለየት በሚጠበቅበት ጊዜ በተደጋጋሚ አካላዊ ምልክቶች ሲኖር፤ ለምሳሌ (ራስ ምታት፣ የሆድ ህመም፣ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወክ፣ ወዘተ...)።

2. ፍርሃቱ፣ ጭንቀቱ ወይም ሽሽቱ የማያቋርጥና ቢያንስ (ለ4 ሳምንታት ለልጆች እና ለ6 ወር ለአዋቂዎች) ሲከሰት።

3. ፍርሃቱ በስራ፣ ትምህርት፣ እንዲሁም ሌሎች የህይወት መስኮች ለይ ተጽዕኖ ሲፈጥር።

ህክምና፦

ሁለት አይነት ህክምና አሉት። እንዚህም የስነ-ልቦና ህክምና እና የመድሃኒት ህክምና ናቸው። እንዚህ ህክምና አይነቶች በባለሙያ፣ በታካሚ እንዲሁም የአጋር ትብብር የሚሰጡ ሲሆኑ፤ ጊዜ እና ትዕግስትን ይፈልጋል። ነገር ግን ወደ ህክምና ከተመጣ ዉጤታማ መሆኑ አይቀርም።

ዶ/ር መሀመድ ንጉሴ (MD, Psychiatrist)

@melkam_enaseb

ከእዉነታ መራቅ (Dissociative disorder)

ይህ ችግር በአለማችን ላይ 1.5 በመቶ የሚሆነውን የማህበረሰብ ክፍል የሚያጠቃ የአዕምሮ ህመም መሆኑን መረጃዎች ያሳያሉ፡፡

በልጅነታቸው ፆታዊ ጥቃት የሚደርስባቸው ልጆች ለዚህ የስነ ልቦና ችግር የመጠቃት እድላቸው ከፍተኛ መሆኑ ይነገራል፡፡ እንዲሁም ድንገተኛ አደጋ የሚያጋጥማቸው ሰዎችም ለዚህ ችግር ተጋላጭ መሆናቸው ይነሳል፡፡

ለዚህ ችግር ከሴቶች በበለጠ ወንዶች ተጋላጭ መሆናቸዉም ነዉ የሚገለጸዉ፡፡

ከእውነታ መራቅ (Dissociative disorder) ምን ማለት ነዉ?

ዕለት ከዕለት ከሚያጋጥሙን እውነታዎች መነጠል አልያም ከአደጋ በኋላ ያጋጠሙንን ነገሮች መርሳት ማለት መሆኑ ይገለጻል፡፡

አልፎ አልፎ ደግሞ የምንወዳቸውን ሰዎች ስናጣ አዕምሯችን የምንወዳቸውን ሰዎች ማጣታችንን መቀበል ስለማይፈልግ ለዚህ ችግር ሊዳርገን እንደሚችልም ይነገራል፡፡

መንስኤዉ ምንድን ነዉ?

- እራሳችን ላይ የሚያጋጥም አደጋ ወይም የምንወደውን ሰዉ በድንገት ማጣት
- ያየነውን ወይም የሰማነውን ነገር መቀበል ባለመፈለጋችን ለመሸሽ መሞከር
- የአስተዳደግ ሁኔታ ተጠቃሽ ናቸው፡፡

ምልክቶቹ ምንድን ናቸዉ?

- አደጋ ከተፈጠረ በኃላ ሙሉ ለሙሉ ከነበሩበት ባህሪይ ወጥቶ አዲስ ባህሪይ ማሳየት
- ነገሩን ሙሉ ለሙሉ አለማስታወስ አልያም በወቅቱ የተፈጠረዉን ጥቂት ነገር አስታዉሶ ቀሪዉን ደግሞ ፈጽሞ መርሳት
- ከእዉነታው ርቆ አዕምሯችን በፈጠረዉ ነገር መኖር ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡

የሚያመጣው ተፅዕኖ ምንድን ነው?

- አብሮን ከሚኖሩ ሰዎች ጋር መስማማት አለመቻል
- ከስራ ባልደረባ ጋር ለመግባባት መቸገር
- እዉነት የሆነዉንና ያልሆነዉን ነገር መለየት አለመቻልን ሊያስከትል ይችላል፡፡

አብዛኛዉን ጊዜ እንደዚህ አይነት የስነ ልቦና ችግሮች የመከሰት እድላቸው ያነሰ ቢሆንም በሚከሰትበት ወቅት ግን ወደ ህክምና ተቋማት መሄድ ያስፈልጋል።

በተጨማሪም በልጅነት የሚከሰቱ ጥቃቶች ለችግሩ እንደ መንስዔ ስለሚነሱ፤ ህፃናት ልጆች ጾታዊ ጥቃትን ጨምሮ ለተለያዩ አደጋዎች ተጋላጭ እንዳይሆኑ በቂ ክትትል እና እንክብካቤ ሊደረግላቸዉ ይገባል፡፡

አቶ ልዑል አብርሀም (የስነ ልቦና ባለሙያ)

Via: ኢትዮ ኤፍ ኤም 107.8

@melkam_enaseb