#Moral_Philosophy
በዚህ ዓለም ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ ጥሩ የሆነ ነገር ምንድን ነው?
___
#Repost
በሥነ ምግባር የፍልስፍና ታሪክ ውስጥ እንደ አብሪ ኮኮብ ሆነው ከሚታዩ ፈላስፋዎች መካከል አንዱ ጀርመናዊው ፈላስፋ ኢማኑኤል ካንት ነው። በዚህ የፍልስፍና ዘውግ ውስጥ "ደስታ" እና "ጥቅም" ለረጅም ጊዜ የህልዮቱ ማንፀሪያዎች ሆነው አገልግለዋል።
ካንት ግን በ18ኛው ክ/ዘ መጨረሻ ላይ አዲስ የሥነ ምግባር ማንፀሪያ ይዞ መጣ። ይሄንንም ማንፀሪያ ለማሳየት በቅድሚያ አንድ ወሳኝ የሥነ ምግባር ጥያቄ ያነሳል፤ እንዲህ የሚል፦
"በዚህ ምድር ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ (ያለምንም Qualification) ጥሩ የሆነ ነገር ምንድን ነው?"
እስቲ እንገምት መልሱ ምን ሊሆን ይችላል?
#ገንዘብ!? አይደለም፤ ገንዘብ ጥሩ የሚሆነው ለጥሩ ነገር ስናውለው እንጂ ገንዘብ በራሱ በተፈጥሮው ጥሩነት የለውም፡፡
#ዕውቀት!? ዕውቀትም አይደለም፤ እውቀት ጥሩ የሚሆነው መልካም ሰው ሲያገኝ ነው፡፡
#ጉብዝና (Courage)!? እሱም አይደለም፤ ጉብዝና ጥሩ የሚሆነው ለጥሩ ዓላማ ሲሆን ነው፡፡ ለምሳሌ፣ ሂትለር ጎበዝ (Couragous) ነው፡፡ ሆኖም ግን፣ የእሱ ጉብዝና መጥፎ ጉብዝና ነው፡፡
እና ታዲያ ምንድን ነው? ለካንት መልሱ ቀላል ነው - በዚህ ዓለም ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ በራሱ መልካም የሆነ ነገር አንድ ብቻ ነው፤ እሱም "ቅንነት/Good will" ነው፡፡ ዕውቀት፣ ገንዘብና ጉብዝና ቅንነት ላይ ካላረፉ አደገኛ ይሆናሉ፡፡
ይሄም ማለት በካንት የሥነምግባር አስተምህሮ
(Deontological Ethics) መሰረት አንድ ነገር ጥሩነቱ የሚለካው በውጤቱ (ጥቅም ወይም ደስታ ስለሚሰጥ) ሳይሆን በዓላማው (በሞቲቩ) ነው፡፡ እስቲ አንድ ምሳሌ እናንሳ፦
#ለምሳሌ፣ ኤልሳ የምትባል ልጅ ዋና እየተለማመደች እያለች ውሃ ውስጥ ስትሰምጥ ሄለን አየቻት፡፡ ወዲያውም ሄለን የኤልሳን ህይወት ለማዳን ውሃው ውስጥ ዘላ ገባች፡፡ ውጤቱ ግን በጣም የሚያሳዝን ሆነ ― ኤልሳ በሄለን እጅ ላይ ሞተች፡፡ ይሄንን የሄለንን ተግባር በምንድን ነው የምንመዝነው/ የምንዳኘው?
* በውጤቱ ይሆን?! ውጤቱማ ሄለንን ወንጀለኛ ያደርጋታል፡፡
* በዓላማው (በሄለን ሞቲቭ) ማለትም "ነፍስ የማዳን" ዓላማ ይሆን?! ይሄ ጥሩ መለኪያ ይመስላል፡፡ ሆኖም ግን፣ በዚህ የሄለን ዓላማ ላይ ራሱ ጥያቄዎች ይነሳሉ፦
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ (motive) መነሻው ምንድን ነው?! ለካንት ወሳኙ ጥያቄ ይሄ ነው፡፡ የአንድን ድርጊት ጥሩነትና መጥፎነት የምንለካው በውጤቱ ሳይሆን በሐሳቡ/ በዓላማው ቢሆንም፣ የዓላማውስ መነሻ ምንድን ነው?! የሚለው ጥያቄ በጣም ወሳኝ ነው፡፡ ስለዚህ፣ የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ (motive) መነሻው ምንድን ነው?! አራት መላምቶችን እናስቀምጥ፦
* የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ ኤልሳን ስለምታውቃት (የጎረቤት ልጅ ስለሆነች ወይም የብሄሯ ልጅ ስለሆነች) ከሆነ፣ የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፤ ያ "የሞራል ተግባር" አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ Inclination ነው፡፡
* የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "ማንኛውም ሰው በሞት አፋፍ ላይ ያለን ሌላ ሰው የመርዳትና የማዳን ግዴታ አለበት" የሚለውን የመንግስት ህግ ለማክበር ከሆነ፣ አሁንም የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ ውጫዊ (in accordance with Duty) ነው፡፡
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "ባልንጀራህን እንደራስህ አድርገህ ውደድ" የሚለውን ሃይማኖታዊ ህግ ለማክበርና ገነት ለመግባት ከሆነ፣ አሁንም የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ አሁንም ውጫዊና ቅድመ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "በሞት አፋፍ ላይ ያለን ሰው የመርዳትና የማዳን ውስጣዊ የሞራል ግዴታ አለብኝ" ከሚል ከሆነ ትክክል ነች፤ ይሄም ሄለንን "መልካም ሰው" ያስብላታል፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ ምንም ዓይነት ቅድመ ሁኔታ ላይ ያልተመረኮዘ ንፁህ ውስጣዊ የቅንነት ግዴታ (motive from Duty/the moral law within) ስለሆነ፡፡
ካንት በዚህ ቅንነት (Good Will) ላይ በተመሰረተው ውስጣዊ የሞራል ግዴታ አብዝቶ ይመሰጣል፡፡ ለዚህም ነው ካንት እንዲህ በሚል ንግግሩ ይበልጥ የሚታወቀው፦
"ሁልጊዜ በህይወቴ የሚያስደምሙኝ ሁለት ነገሮች አሉ፤ እነሱም ከላይ በከዋክብት የተንቆጠቆጠው ሰማይና በውስጤ ደግሞ ያለው የሞራል ህግ the moral law within me!! ናቸው።"
@Zephilosophy
@Zephilosophy
በዚህ ዓለም ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ ጥሩ የሆነ ነገር ምንድን ነው?
___
#Repost
በሥነ ምግባር የፍልስፍና ታሪክ ውስጥ እንደ አብሪ ኮኮብ ሆነው ከሚታዩ ፈላስፋዎች መካከል አንዱ ጀርመናዊው ፈላስፋ ኢማኑኤል ካንት ነው። በዚህ የፍልስፍና ዘውግ ውስጥ "ደስታ" እና "ጥቅም" ለረጅም ጊዜ የህልዮቱ ማንፀሪያዎች ሆነው አገልግለዋል።
ካንት ግን በ18ኛው ክ/ዘ መጨረሻ ላይ አዲስ የሥነ ምግባር ማንፀሪያ ይዞ መጣ። ይሄንንም ማንፀሪያ ለማሳየት በቅድሚያ አንድ ወሳኝ የሥነ ምግባር ጥያቄ ያነሳል፤ እንዲህ የሚል፦
"በዚህ ምድር ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ (ያለምንም Qualification) ጥሩ የሆነ ነገር ምንድን ነው?"
እስቲ እንገምት መልሱ ምን ሊሆን ይችላል?
#ገንዘብ!? አይደለም፤ ገንዘብ ጥሩ የሚሆነው ለጥሩ ነገር ስናውለው እንጂ ገንዘብ በራሱ በተፈጥሮው ጥሩነት የለውም፡፡
#ዕውቀት!? ዕውቀትም አይደለም፤ እውቀት ጥሩ የሚሆነው መልካም ሰው ሲያገኝ ነው፡፡
#ጉብዝና (Courage)!? እሱም አይደለም፤ ጉብዝና ጥሩ የሚሆነው ለጥሩ ዓላማ ሲሆን ነው፡፡ ለምሳሌ፣ ሂትለር ጎበዝ (Couragous) ነው፡፡ ሆኖም ግን፣ የእሱ ጉብዝና መጥፎ ጉብዝና ነው፡፡
እና ታዲያ ምንድን ነው? ለካንት መልሱ ቀላል ነው - በዚህ ዓለም ላይ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ በራሱ መልካም የሆነ ነገር አንድ ብቻ ነው፤ እሱም "ቅንነት/Good will" ነው፡፡ ዕውቀት፣ ገንዘብና ጉብዝና ቅንነት ላይ ካላረፉ አደገኛ ይሆናሉ፡፡
ይሄም ማለት በካንት የሥነምግባር አስተምህሮ
(Deontological Ethics) መሰረት አንድ ነገር ጥሩነቱ የሚለካው በውጤቱ (ጥቅም ወይም ደስታ ስለሚሰጥ) ሳይሆን በዓላማው (በሞቲቩ) ነው፡፡ እስቲ አንድ ምሳሌ እናንሳ፦
#ለምሳሌ፣ ኤልሳ የምትባል ልጅ ዋና እየተለማመደች እያለች ውሃ ውስጥ ስትሰምጥ ሄለን አየቻት፡፡ ወዲያውም ሄለን የኤልሳን ህይወት ለማዳን ውሃው ውስጥ ዘላ ገባች፡፡ ውጤቱ ግን በጣም የሚያሳዝን ሆነ ― ኤልሳ በሄለን እጅ ላይ ሞተች፡፡ ይሄንን የሄለንን ተግባር በምንድን ነው የምንመዝነው/ የምንዳኘው?
* በውጤቱ ይሆን?! ውጤቱማ ሄለንን ወንጀለኛ ያደርጋታል፡፡
* በዓላማው (በሄለን ሞቲቭ) ማለትም "ነፍስ የማዳን" ዓላማ ይሆን?! ይሄ ጥሩ መለኪያ ይመስላል፡፡ ሆኖም ግን፣ በዚህ የሄለን ዓላማ ላይ ራሱ ጥያቄዎች ይነሳሉ፦
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ (motive) መነሻው ምንድን ነው?! ለካንት ወሳኙ ጥያቄ ይሄ ነው፡፡ የአንድን ድርጊት ጥሩነትና መጥፎነት የምንለካው በውጤቱ ሳይሆን በሐሳቡ/ በዓላማው ቢሆንም፣ የዓላማውስ መነሻ ምንድን ነው?! የሚለው ጥያቄ በጣም ወሳኝ ነው፡፡ ስለዚህ፣ የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ (motive) መነሻው ምንድን ነው?! አራት መላምቶችን እናስቀምጥ፦
* የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ ኤልሳን ስለምታውቃት (የጎረቤት ልጅ ስለሆነች ወይም የብሄሯ ልጅ ስለሆነች) ከሆነ፣ የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፤ ያ "የሞራል ተግባር" አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ Inclination ነው፡፡
* የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "ማንኛውም ሰው በሞት አፋፍ ላይ ያለን ሌላ ሰው የመርዳትና የማዳን ግዴታ አለበት" የሚለውን የመንግስት ህግ ለማክበር ከሆነ፣ አሁንም የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ ውጫዊ (in accordance with Duty) ነው፡፡
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "ባልንጀራህን እንደራስህ አድርገህ ውደድ" የሚለውን ሃይማኖታዊ ህግ ለማክበርና ገነት ለመግባት ከሆነ፣ አሁንም የሄለን ተግባር መልካም ሥራ አያስብለውም፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ አሁንም ውጫዊና ቅድመ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡
የሄለን "ነፍስ የማዳን" ዓላማ መነሻው "በሞት አፋፍ ላይ ያለን ሰው የመርዳትና የማዳን ውስጣዊ የሞራል ግዴታ አለብኝ" ከሚል ከሆነ ትክክል ነች፤ ይሄም ሄለንን "መልካም ሰው" ያስብላታል፡፡ ምክንያቱም፣ የሞቲቩ መነሻ ምንም ዓይነት ቅድመ ሁኔታ ላይ ያልተመረኮዘ ንፁህ ውስጣዊ የቅንነት ግዴታ (motive from Duty/the moral law within) ስለሆነ፡፡
ካንት በዚህ ቅንነት (Good Will) ላይ በተመሰረተው ውስጣዊ የሞራል ግዴታ አብዝቶ ይመሰጣል፡፡ ለዚህም ነው ካንት እንዲህ በሚል ንግግሩ ይበልጥ የሚታወቀው፦
"ሁልጊዜ በህይወቴ የሚያስደምሙኝ ሁለት ነገሮች አሉ፤ እነሱም ከላይ በከዋክብት የተንቆጠቆጠው ሰማይና በውስጤ ደግሞ ያለው የሞራል ህግ the moral law within me!! ናቸው።"
@Zephilosophy
@Zephilosophy