Phaawuloos, “… hawwa namummaa foonii raawwattanii isas gammachiisuudhaaf garaa hin kenninaa!”(Roomaa 13:14) inni jedhe biyyoota afaan ingiliffaa hedduu keessatti namoonni “ foon” isa jedhu foon namummaa wajjin wal qabsiisuun phaawuloos “wanta qaamni ykn namummaan namaa barbaadu jechuu isaati jedhanii yaadu. Haa ta’u malee, jechi phaawuloos bakka kanatti fayyadame qaama namaa irra kan jiru foon hin argisiisu. Guutummaa dubbisicha keessas wanti namummaa ibsu hin jiru. Macaafa qulqulluu afaan tokko irraa gara afaan tokkootti jijjiiruun hojii hiikuu isa guddaadha. Kan waan ta’eef, beektonni macaafa qulqulluu hiikan rakkina afaanii nuti qabnu ilaalcha keessa ni galchu.
2.2.2 Amala macaafa qulqulluu
Sababni macaafa qulqulluu hiikuu nu dandeessisu amala macaafa qulqulluuti. Macaafni qulqulluun seenaa keessatti dubbii waaqayyo kan jecha namootan ibsamedha. Macaafni qulqulluun sagalee waaqayyoo waan ta’eef walitti firooma bara baraa ni qaba. Ergaa namoota umurii fi aadaa kam keessa iyyuu jiraatan hundaaf ta’u of keessa qaba. Dubbii waaqayyoo waan ta’eef, isa dhaga’uu, isaaf abbboomamuus qabna. Garuu seenaa keessatti waaqayyo dubbii isaa jecha namaan ibsuu waan jaalateef, macaafni macaaafa qulqulluu keessatti argamu tokko tokkoon isaa qabiyyee seenaa of keessaa qaba. Tokko tokkoon macaafichaa afaan jalqaba ittiin barreeffameen, yeroo fi aadaa (yeroo tokko tokkoo seenaa sirna jechoota kitaabichaa dura tureen) kan ilaalamudha. Kanaafuu, “dhiphinni” itti firooma bara baraa fi qabiyyee seenaa isaa gidduu jiru macaafa qulqulluu hiikuu barbaachisaa taasisa. Macaafni qulqulluun uumama namummaa qabaachuun isaa nu jajjabeessa. Kana duwwaa osoo hin taane inni dhugaa wallaansoo nu qabu waan ta’eef, hiikuuf ni yaalla.
Gama kanaan wantoota lama qo’achuun nu irraa eegama. Jalqaba irratti, dubbii namootni jalqaba ergichi isaaniif barreeffame dhaga’an dhagaa’uu qaba. Ergaan namoota yeroo Sanaa fi bakka sana turaniif darbe maal akka ta’e hubachuutu irra jira. Sadarkaa lammaffaa irratti immoo, ergaadhuma sana amma asitti dhaga’uu qaba.
Kutaawwan namummaa macaafa qulqulluu baay’ee barbaachisaa ta’an keessaa inni tokko haala ilmaan namootaa isa walii gala kan dubbatu ta’uu isaati. Waaqayyo tooftaawwan ittiin walii galan kanneen jiru jedhaman hunda fayyadameera. Isaanis: seenaa seenessuu, hidda dhalootaa, oduu, seerota, walaloowwan gosa hundaa, fakkeeenyawwan, ergaawwan, lallaboota fi ibsawwan raajii fa’i. dubbisawwan macaafa qulqulluu yeroo sana bakka sanatti dubbataman hiikuu namni barbaadu tokko, seerawwan walii gala jechoota macaafa qulqulluuf garagaaran tokko tokko qofaa otuu hin taane, seerota bifa barreeffamoota hundaaf kennaman fayyadamuu qaba.
Hojiin macaafa qulqulluu hiikuu inni jalqabaaa, dubbisichi namoota jalqaba ergaa sana fudhataniif hiika attamii akka kenne hubachuu yaalu dha. Inni kun ergaa barbaadame isa jalqabaa hubachuu macaafa qulqulluu of eeggannaa fi tooftaadhaan qo’achuu jechuu dha. Kun seenaa irratti hundaa’e dha. Kanaaf, kun yaalii dubbisaan kaayyoo jechoota macaafa qulqulluu argachuuf akka dhaggeeffattoota dubbisa warra jalqabaatti dubbisicha dhaga’uuf yaalii inni taasisuu dha. Gaaffiin ka’u, “ haala gaariidhaan ergaa warra jalqabaaf ture hubachuu (exegesis) ni dandeessaa?” fakkeenyaaf, “ yesuus yommuu kana jedhu….” Yookiin “ yeroo sana……” ibsawwan akka kanaa yeroo meeqa dhageesseettaa? Isaan kun ibsa ergaa jalqabaa ibsa ni dha.
Yeroo hedduu addaddummaa “ isaanii” fi “ nu” gidduu jiru ibsuuf gargaaru. Fakkeenyaaf, 1Tasalonqee 5:22” waan hamaa hundumatti fagaa dhaa” phaawuloos “ raajii hin tuffatinaa” erga jedhee booda, “ waan hundumaa qoraa, isa gaari ta’e qaba dhaa, waan hamaa hunduma irraa fagaa dhaa” jechuun ibsa kenna. Irraa “ fagaachuun” kan barbaachisu sagaleewwan jaarii warra qoratamanii waaqayyo biraa akka isaan hin taane beekame irraa ti.
2.2.2 Amala macaafa qulqulluu
Sababni macaafa qulqulluu hiikuu nu dandeessisu amala macaafa qulqulluuti. Macaafni qulqulluun seenaa keessatti dubbii waaqayyo kan jecha namootan ibsamedha. Macaafni qulqulluun sagalee waaqayyoo waan ta’eef walitti firooma bara baraa ni qaba. Ergaa namoota umurii fi aadaa kam keessa iyyuu jiraatan hundaaf ta’u of keessa qaba. Dubbii waaqayyoo waan ta’eef, isa dhaga’uu, isaaf abbboomamuus qabna. Garuu seenaa keessatti waaqayyo dubbii isaa jecha namaan ibsuu waan jaalateef, macaafni macaaafa qulqulluu keessatti argamu tokko tokkoon isaa qabiyyee seenaa of keessaa qaba. Tokko tokkoon macaafichaa afaan jalqaba ittiin barreeffameen, yeroo fi aadaa (yeroo tokko tokkoo seenaa sirna jechoota kitaabichaa dura tureen) kan ilaalamudha. Kanaafuu, “dhiphinni” itti firooma bara baraa fi qabiyyee seenaa isaa gidduu jiru macaafa qulqulluu hiikuu barbaachisaa taasisa. Macaafni qulqulluun uumama namummaa qabaachuun isaa nu jajjabeessa. Kana duwwaa osoo hin taane inni dhugaa wallaansoo nu qabu waan ta’eef, hiikuuf ni yaalla.
Gama kanaan wantoota lama qo’achuun nu irraa eegama. Jalqaba irratti, dubbii namootni jalqaba ergichi isaaniif barreeffame dhaga’an dhagaa’uu qaba. Ergaan namoota yeroo Sanaa fi bakka sana turaniif darbe maal akka ta’e hubachuutu irra jira. Sadarkaa lammaffaa irratti immoo, ergaadhuma sana amma asitti dhaga’uu qaba.
Kutaawwan namummaa macaafa qulqulluu baay’ee barbaachisaa ta’an keessaa inni tokko haala ilmaan namootaa isa walii gala kan dubbatu ta’uu isaati. Waaqayyo tooftaawwan ittiin walii galan kanneen jiru jedhaman hunda fayyadameera. Isaanis: seenaa seenessuu, hidda dhalootaa, oduu, seerota, walaloowwan gosa hundaa, fakkeeenyawwan, ergaawwan, lallaboota fi ibsawwan raajii fa’i. dubbisawwan macaafa qulqulluu yeroo sana bakka sanatti dubbataman hiikuu namni barbaadu tokko, seerawwan walii gala jechoota macaafa qulqulluuf garagaaran tokko tokko qofaa otuu hin taane, seerota bifa barreeffamoota hundaaf kennaman fayyadamuu qaba.
Hojiin macaafa qulqulluu hiikuu inni jalqabaaa, dubbisichi namoota jalqaba ergaa sana fudhataniif hiika attamii akka kenne hubachuu yaalu dha. Inni kun ergaa barbaadame isa jalqabaa hubachuu macaafa qulqulluu of eeggannaa fi tooftaadhaan qo’achuu jechuu dha. Kun seenaa irratti hundaa’e dha. Kanaaf, kun yaalii dubbisaan kaayyoo jechoota macaafa qulqulluu argachuuf akka dhaggeeffattoota dubbisa warra jalqabaatti dubbisicha dhaga’uuf yaalii inni taasisuu dha. Gaaffiin ka’u, “ haala gaariidhaan ergaa warra jalqabaaf ture hubachuu (exegesis) ni dandeessaa?” fakkeenyaaf, “ yesuus yommuu kana jedhu….” Yookiin “ yeroo sana……” ibsawwan akka kanaa yeroo meeqa dhageesseettaa? Isaan kun ibsa ergaa jalqabaa ibsa ni dha.
Yeroo hedduu addaddummaa “ isaanii” fi “ nu” gidduu jiru ibsuuf gargaaru. Fakkeenyaaf, 1Tasalonqee 5:22” waan hamaa hundumatti fagaa dhaa” phaawuloos “ raajii hin tuffatinaa” erga jedhee booda, “ waan hundumaa qoraa, isa gaari ta’e qaba dhaa, waan hamaa hunduma irraa fagaa dhaa” jechuun ibsa kenna. Irraa “ fagaachuun” kan barbaachisu sagaleewwan jaarii warra qoratamanii waaqayyo biraa akka isaan hin taane beekame irraa ti.