⚖Ethiopian law by Daniel Fikadu Law office⚖

ሰ-መ-ቁ. 200482

ግራ ቀኙ ኢትዮጵያውያን ሆነው በውጭ አገር ህግ መሰረት በዛው አገር ጋብቻ በመካከላቸው እንደተደረገ በመግለጽ አንደኛ አመልካች ጋብቻ እንዲፈርስ እንዲሁም የጋራ ንብረት ክፍፍል እንዲደረግ ዳኝነት ሲጠይቅ ጉዳዩ የግለሰብ ዓለም አቀፍ ሕግን የሚመለከት በመሆኑ አቤቱታውን ተቀብሎ የመዳኘት ስልጣን ያለው በአዋጅ ቁጥር 1234/2013 አንቀጽ 5 (1፣ ሀ) እና 11 መሰረት የፌዴራል ከፍተኛው ፍርድ ቤት ነው።

ሕጋዊ ጋብቻ ተፈጽሟል ለማለት የትኛዉ ሕግ ተፈጻሚነት ይኖረዋል? የሚለዉ ነጥብ ምላሽ የሚያስፈልገዉ ነው። እንዲሁም በግራ ቀኙ መካከል በውጭ አገር ተፈጽሟል የተባለዉ ጋብቻ፣ በሕግ አግባብ የተፈጸመ ጋብቻ ነዉ የሚባል ከሆነና ጋብቻቸዉ በፍቺ ውሳኔ እንዲፈርስ የሚወሰን እንደሆነ የፍቺ ውጤት በምን አግባብ ይታያል? የሚለዉ ነጥብ ይነሳል። ይህ ከሆነ ደግሞ የግራ ቀኙን የጋብቻ ይፍረስልን ክርክር በተመለከተ ተፈጻሚነት ያለዉ ሕግ የትኛዉ ነዉ? የሚለዉን ነጥብ መወሰንን ይጠይቃል ማለት ነው፡፡ ይህ ከሆነ ደግሞ የግራ ቀኙ ክርክር የግለሰብ ዓለም አቀፍ ሕግን የሚመለከት ጥያቄ ያስነሳል፡፡

የግለሰብ ዓለም አቀፍ ሕግ የዉጭ አካል ተካፋይ የሆነበትን የህግ ክርክር የሚመለከቱ መርሆዎችና ደንቦችን የሚያካተት ነዉ፡፡ የግለሰብ ዓለም አቀፍ ሕግ ወይም የሕግ ግጭት [Conflict of laws] የሚመለከተዉ በተያዘዉ የህግ ክርክር የትኛዉ ሕግ ተፈጻሚነት እንዳላዉ እና የትኛዉ ፍ/ቤት ጉዳዩን ለማየት ስልጣን እንዳለዉ የሚወስኑ የህግ መርሆችን ነዉ፡፡ የፌዴራል ፍ/ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013 አንቀጽ 5 (1፣ ሀ) እና 11 (1፣ ሀ) መሰረት የግለሰብ ዓለም አቀፍ ሕግን በሚመለከቱ የፍትሕ ብሔር ጉዳዮችን ለማየት የመጀመሪያ ደረጃ የዳኝነት ስልጣን ያለዉ የፌዴራል ከፍተኛ ፍ/ቤት መሆኑን ይደነግጋል፡፡

የፌዴራል ፍ/ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013 አንቀጽ 5 (1፣ ሀ) እና 11 (1፣ ሀ)

የመ/ቁ.16648
ታህሣስ 20 ቀን 1998 ዓ.ም.

ዳኞች፡- 1. አቶ መንበረፀሐይ ታደሰ
2. አቶ ፍስሐ ወርቅነህ
3. አቶ ዓብዱልቃድር መሐመድ
4. ወ/ሮ ስንዱ ዓለሙ
5. ወ/ሮ ሆሳዕና ነጋሽ
አመልካች፡- የኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ኮርፖሬሽን
መልስ ሰጭዎች፡- እነ አቶ አንለይ ያየህ /27 ሰዎች/

ስለ ስራ ክርክር- የይርጋ ጊዜና የዕዳ ጥያቄ ቅድሚያ- የመብት ጥያቄ ስለሚቀርብበት የጊዜ አቆጣጠር - የይርጋ ጊዜ መቋረጥ - የይርጋ መብትን ስለመተው - ኃላፊነት የተሰጠው ባለስልጣን ስላለው ስልጣን - የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ አዋጅ ቁጥር 42/85 አንቀጽ 162፣ 163፣ 164፣ 165፣ 166 (በጉዳዩ የተሰጠው የህግ ትርጉም የአዋጅ ቁ.42/85ን በመሻር በወጣው አዋጅ ቁ.377/96 ድንጋጌዎችም ተፈፃሚነት አለው)

መ/ሰጭዎች በጌዶ፣ነቀምት እና ጊምቢ ባከናወነው የትራንስሚሽን መስመር መዘርጋት ስራ ለተሳተፉት ሌሎች ሰራተኞች አመልካች መጋቢት 15 ቀን 1992 ዓ.ም የሰጠው የሁለት ዕርከን ጭማሪ እንዲሰጣቸው በመጠየቅ ነሐሴ 15 ቀን 1993 ዓ.ም ለአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ ባቀረቡት ክስ ክሱ በይርጋ ሊታገድ ይገባዋል በማለት አመልካች ያቀረበውን የመጀመሪያ ደረጃ መቃወሚያ ቦርድ ውድቅ በማድረግ በፍሬ ነገሩ ውሳኔ በመስጠቱና ውሳኔውም በፌዴራል ከፍተኛ ፍ/ቤት በመጽናቱ የቀረበ አቤቱታ፡፡

ውሳኔ፡- የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳዩ ወሳኝ ቦርድ የሰጠውና የፌዴራል ከፍተኛ ፍ/ቤት ያጸናው ውሳኔ ተሽሯል፡፡
1. በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 162 /3/ መሰረት የደመወዝ፣ የትርፍ ሰዓትና የሌሎች ክፍያዎች ጥያቄ ሊጠየቅ ይገባው ነበር ከሚሰኝበት ጊዜ ጀምሮ የስራ ውሉ ተቋርጦ ቢሆን እንኳን ይህን ከግምት ሳያስገባ እስከ ስድስት ወር ባለው ጊዜ ውስጥ ካልቀረበ በይርጋ ይታገዳል፡፡
2. የሰራተኛው ወይም የአሰሪው ጥያቄ በተተኪዎቻቸው ወይም በወራሾቻቸው በሚቀርብበት ጊዜ በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 162/3/ እና 162/3/ በተደረጉ የይርጋ ድንጋጌዎች ይመራል፡፡
3. የሰራተኛው ወይም የአሰሪው ተተኪዎች ወይም ወራሾች የሰራተኛውን ወይም የአሰሪውን ሳይሆን የራሳቸውን መብት መሰረት በማድረግ የሚያቀርቡት ጥያቄ በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 162/3/ እና 162/4/ በተደነገጉት ሳይሆን በአንቀጽ 162/1/ በተደነገገው የይርጋ ድንጋጌ ይመራል፡፡
4. በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 164/1/ መሰረት የይርጋ ጊዜ መቆጠር የሚቋረጠው ክሱ በአዋጅ ጉዳዩን ለማየት ስልጣን በተሰጠው የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ ወይም በፍርድ ቤቶች በተቋቋሙ የስራ ክርክር ችሎቶች የቀረበ እንደሆነ ነው፡፡
5. ጉዳዩን ለማየት ስልጣን ባልተሰጠው የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ ወይም በስራ ክርክር ችሎት የቀረበ ክስ በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 164/1/ መሰረት የይርጋ ጊዜን መቆጠር አያቋርጥም፡፡
6. በአዋጅ ቁ.42/85 /377/96/ አንቀጽ 164/2/ መሰረት የይርጋ ጊዜ መቆጠር የሚቋረጠው አቤቱታው የቀረበው ለሰራተኛና ማህበራዊ ጉዳይ ሚኒስቴር የቀረበ እንደሆን ብቻ ነው፡፡
7. ለአሰሪ የቀረበ አቤቱታ በአዋጅ ቁ.42/85 (377/96) አንቀጽ 164(2) መሰረት የይርጋ ጊዜ መቆጠርን አያቋርጥም፡፡
8. በአዋጅ ቁ.42/85 (377/96) አንቀጽ 166(1) ከፍትሐ-ብሄር ህግ ቁጥር 1793 ጋር ተገናዝቦ መታየት አለበት፡፡
9. ሰራተኛ ወይም አሰሪ በአዋጅ ቁ.42/85 (377/96) አንቀጽ 166(1) ለመጠቀም በድንጋጌው የተመለከቱት ሁኔታዎች መከሰታቸውን እና ክሱ በይርጋ የሚታገድበት ከመድረሱ በፊት ያልቀረበው በድንጋጌው ከተመለከቱት ሁኔዎች ቢያንስ በአንዱ መከሰት ምክንያት መሆኑን በማስረጃ ማረጋገጥ አለበት፡፡

የሰበር መ/ቁ 14057
ጥቅምት 30 ቀን 1998 ዓ.ም
ዳኞች፡- አቶ መንበረፀሐይ ታደሰ
አቶ ፍሰሀ ወርቅነህ
ወ/ሮ ስንዱ አለሙ
ወ/ሮ ሆሳዕና ነጋሽ
አቶ አሰግድ ጋሻው

አመልካች፡- የኢትዮጵያ መድን ድርጅት
ተጠሪ፡- አቶ ጌታሁን ኃይሉ

ስራ ክርክር - የዓመት እረፍት ክፍያ - የአዋጅ ቁጥር 42/85 አንቀጽ 79/2/ እና /5/፣ 77/5/፣ 77/3/

የአሁን ተጠሪ በአመልካች ላይ ክስ መስርተው የ128 ቀናት የዓመት እረፍት በገንዘብ ተለውጦ እንዲሰጣቸው የጠየቁበመጀመሪያ ያየው የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤትም የተላለፈ የዓመት እረፍት ፈቃድ ከሁለት አመት በላይ መራዘም ስለሌለበት 128 የእረፍት ቀናት ተቀንሶ አዋጁ በሥራ ላይ ከዋለበት ጀምሮ ተጠሪ እስከተሰናበቱበት ድረስ የአንድ አመት ከአሥራ ሦስት ቀናት የዓመት እረፍት ክፍያ ብቻ ይከፈል በማለት ሊወሰን ጉዳዩን በይግባኝ ያየው የፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤት ደግሞ የተጠሪ ገንዘብ (የጠየቀው የአመት እረፍት) ሳይቀነስ ሊከፈል ይገባል በማለት በመወሰኑ የቀረበ አቤቱታ፡፡

ውሣኔ፡ - የፌዴራሉ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የሰጠውና የፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤት ያሻሻለው ውሣኔ ተሻሽሏል፡፡

1. ከሁለት አመት በላይ የተራዘሙ ፈቃዶች በገንዘብ የሚተኩ አይደሉም፡፡
2. አንድ ሠራተኛ የሥራ ውሉ ሲቋረጥ ያልተጠቀመበት የዓመት ፈቃድ ክፍያ ሁሉ የጊዜ ገደብ ሳይኖረው በገንዘብ ተቀይሮ ሊከፈለው አይችልም፡፡

የሰ/መ/ቁ/ 15531
የካቲት 6/1999
ዳኞች፡- አቶ መንበረጸሃይ ታደሰ
አቶ አሰግድ ጋሻው
አቶ መስፍን ዕቁበዩናስ
ወ/ት ሒሩት መለሰ
አቶ ተሻገር ገ/ሥላሴ
አመልካች፡- የኢት/ኤሌትሪክ ሃይል ኮርፖሬሽን
መ/ሰጭ፡- አቶ አዱኛ ገመዳ
የስራ ክርክር - የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ ስልጣን - የወል የስራ ክርክር - የግል የስራ ክርክር - የሰ/መ/ቁ/ 18180፡፡
ተጠሪው ከደረጃዩ ዝቅ ተደርጌያለሁ ብለው በአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ ያቀረቡትን ክስ ቦርዱ የማየት ስልጣን አለው ሲሉ የምዕ/ ኦሮሚያ የአሰራና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድና የኦሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት የሰጡትን ውሳኔ በመቃወም የቀረበ አቤቱታ ነው፡፡
ውሳኔ፡- የምዕ/ ኦሮሚያ የአሰራና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድና የኦሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት የሰጡትን ውሳኔ ተሸሯል፡፡
1. የአሰሪና ሰራተኛ ጉዳይ ወሳኝ ቦርድ የማየት ስልጣን የተሰጠው የወል የስራ ክርክር ጉዳዮችን ነው፡፡
2. አንድ የስራ ክርክር የወል የስራ ክርክር ነው የሚባለው ጉዳዩ የጋራ በሆነ የሰራተኞች መብትና ጥቅም ላይ አሉታዊም ሆነ አወንታዊ ውጤት የሚያስከትል ሆኖ ሲገኝ ብቻ ነው፡፡
3. አንድ የስራ ክርክር የግል የስራ ክርክር ጉዳይ ነው የሚባለው የክርክሩ ውጤት በተከራካሪው ሰራተኛ (ሰራተኞች) ላይ ብቻ ተወስኖ የሚቀርብ ሆኖ ሲገኝ ነው፡፡
4. ከደረጃዩ ዝቅ ተደርጌያለሁ ተብሎ የሚቀርብ ክስ የጋራ በሆነ የሰራተኞች መብትና ጥቅም ላይ አሉታዊም ሆነ አወንታዊ ውጤት የሚያስከትል አይደለም፡፡

• በፌዴራል ፍርድ ቤቶች የፍትሐብሔር ክስ ለመመስረት የገንዘብ አቅም የሌላቸውን ዜጎች በተለይም ሴቶችን፣ ህፃናትን፣ አካል ጉዳተኞችን እና አረጋውያንን ወክሎ የመከራከር
• የገንዘብ አቅም የሌላቸው የወንጀል ተጎጂ የሆኑ ተበዳዮች እንዲካሱ፣ መልሰው እንዲቋቋሙ እንዲሁም ከጉዳቱ የተያያዙ የፍትሐብሔር ጥቅማቸውን ለማስጠበቅ እነሱን በመወከል የፍትሐብሔር ክስ የማቅረብ ወይም የመደራደር
• የኢፌዲሪ መንግስት በአለም አቀፍ የዳኝነትና ከፊል ዳኝነት አካላት በሚከስበት ወይም በሚከሰስበት ጉዳይ መንግስትን በመወከል እና ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመመካከር ክርክር የማድረግ፣ ድርድር የማካሄድ እና ውሳኔውንም የማስፈፀም ሀላፊነት ተጥሎበታል፡፡

የህግ ማርቀቅ እና ማጠቃለል ሥራን በተመለከተ የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት
ከህግ ማርቀቅ አንፃር ሚኒስቴር መ/ቤቱ
• በፌዴራል መንግስት የሚወጡ ህጎችን የህግ ረቂቅ ዝግጅት መሥራት፣ የመንግስት አካላት የሚያዘጋጁት ረቂቅ ህግ ከህገ መንግስቱና ከፌዴራል ህጎች ጋር የተጣጣመ መሆኑን ማረጋገጥ፣ ለሚመለከታቸው ክፍሎችም አስተያየት ማቅረብ፣ በክልሎች ጥያቄ ሲቀርብለት የህግ ረቂቆችን በማዘጋጀት መርዳት
• የህግ ማሻሻያ ጥናቶችን እንዲሁም የኮዲፊኬሽንና የፌዴራል ህጎችን የማሰባሰብና ማጠቃለል ሥራ መሥራት፣ የክልል ህጎችን ማሰባሰብ እንደአስፈላጊነቱም እንዲጠቃለሉ ማድረግ
• ኢትዮጵያ የምትፈርመው ወይም የምትቀበለው ዓለም አቀፍ ስምምነት ህገ መንግስቱን እና የአገሪቱን ሌሎች ሕግጋት ያገናዘበና ከብሔራዊ ጥቅም አንፃር ተቀባይነት ያለው መሆኑን የማረጋገጥ ሀላፊነት እንዳለበት የአዋጁ አንቀፅ 6(5) ተደንግጓል፡፡
• በተጨማሪም በአዋጁ አንቀፅ 6(6) መሰረት ፍትህ ሚኒስቴር የፌዴራል መንግስቱ ህጎች ተግባራዊ መደረጋቸውን እና አተገባበራቸውም ወጥነት ያለው መሆኑን የማረጋገጥ እና የፌዴራል መንግስት መስሪያ ቤቶች ሥራቸውን በህግ መሰረት ማከናወናቸውን የማረጋገጥ ሀላፊነት ተጥሎበታል፡፡

የህግ ጥናትና ስልጠናን በተመለከተ
በአዋጁ አንቀፅ 6(9) መሰረት ፍትህ ሚኒስቴር
• አሰራሩን ውጤታማና ቀልጣፋ ለማድረግ ጥናትና ምርምር የማድረግ
• የወንጀል ፍትህ መረጃዎችን ለማሰባሰብ፣ ለማደራጀት፣ ለመተንተን እና ለማሰራጨት የሚያስችል ሥርአት የመዘርጋትና የማስፈፀም
• ዐቃያነ ህግ ስለ ሥራቸው ያላቸውን አመለካከት፣ እውቀትና ክህሎት በተከታታይ እና በየደረጃው ለማሳደግ ስልጠና የመስጠት ወይም ስልጠና እና ትምህርት እንዲሰጣቸው የማድረግ ሀላፊነት ያለበት ከመሆኑም በተጨማሪ
• በአዋጁ አንቀፅ 6(7) መሰረት ለፌደራል መንግስት ባለስልጠናት፣ ሹመኞች፣ ተመራጮች፣ ሰራተኞች እና ለግሉ ዘርፍ ተሳታፊዎች እንደአስፈላጊነቱ የህግ ስልጠና የመስጠትና እንዲሰጥ የማድረግ ሀላፊነት ተጥሎበታል፡፡

ሌሎች ሀላፊነቶች
ሌላው በአዋጁ አንቀፅ 6(11) መሰረት በፌደራል ፍርድ ቤት ደረጃ የጥብቅና አገልግሎት ለሚሰጡ ጠበቆች በህግ መሰረት ፈቃድ መስጠት፣ ማደስ፣ ማገድ፣ መሰረዝ፣ ጠበቆችንና የጥብቅና አገልግሎትን ማስተዳደርና መቆጣጠር እንዲሁም በአዋጁ አንቀፅ 6(12) መሰረት በሌሎች ህጎች ለውጪ ጉዳይ ሚኒስቴር የተሰጠው ሀላፊነት እንደተጠበቀ ሆኖ በወንጀልና በፍትሐብሔር ጉዳይ አለም አቀፍ ግንኙነቶችነና ትብብሮች ማድረግ በአዋጁ ለፍትህ ሚኒስቴር የተሰጡት ተግባራት ናቸው፡፡

በተጨማሪም ከላይ ከተጠቀሱት ስልጣንና ተግባራት በተጨማሪ የኢፌዲሪ ፍትህ ሚኒስቴር በተለያየ ወቅቶች በወጡ ሌሎች ህጎች ለምሳሌ በንግድ ህግ፣ በተሻሻለው የፌዴራል የቤተሰብ ህግ፣ በፌደራል ጥብቅና አገለግሎት ፈቃድ አሰጣጥና አስተዳደር አዋጅ፣ በፌደራል አስተዳደር ሥነ ሥርአት አዋጅ እና መሰል ሌሎች ህጎች የተሰጡት ስልጣንና ኃላፊነቶች ያሉት መሆኑን ከህግጋቱ መረዳት ይቻላል፡፡

ማጠቃለያ
ከላይ በዝርዝር እንደተገለፀው ፍትህ ሚኒስቴር በተለምዶ በብዙሀን ዘንድ ከሚታወቅበት የወንጀል ጉዳዮችን መከታተል በተጨማሪ የመንግስትን የፍትሐብሔር ጥቅሞች ከማስጠበቅ፣ ከሰብአዊ መብቶችን ከማክበርና ከማስከበር፣ ህጎችን ከማርቀቅ፣ የህጎችን በማህበረሰቡ ውስጥ እንዲሰርፁ ከማድረግ እና ተፈጻሚነታቸውንም ከመከታተል አንቀፃር ዘርፈ ብዙ ሀላፊነቶች የተጣሉበት ተቋም ነው፡፡

#በንቃተ ህግ ትምህርትና ስለጠና ዳይሬክቶሬት የተዘጋጀ

#የፍትህ ሚኒስቴርን የማህበራዊ ሚዲያ ትስስር ገፆችን ይቀላቀሉ

የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት

መግቢያ
የፍትህ ሥርዓቱን በማጎልበት ረገድ ሁሉም የመንግስት አካላት እና ህብረተሰቡ የሚጫወቱት ሚና የማይናቅ ቢሆንም በዋነኛነት ግን ፍርድ ቤት፣ ዐቃቤ ህግ እና ፖሊስ በዚህ ረገድ የአንበሳውን ድርሻ ይይዛሉ ቢባል ማጋነን አይሆንም፡፡ በኢ.ፌ.ዲ.ሪ ህገ መንግስት በግልፅ እንደተደነገገው የዳኝነት ተግባር ለፍርድ ቤቶች የተሰጠ ስልጣን ሲሆን የአስፈፃሚ አካል የሆኑት የፍትህ ሚኒስቴር እና ፖሊስ ስልጣንና ተግባር የሚመነጨው ህገ መንግስቱን መሰረት አድርገው ከወጡ የአስፈፃሚ አካላትን ስልጣንና ተግባር ለመወሰን ከተደነገጉ አዋጆችና ተቋማቱን ለማቋቋም ከወጡ የማቋቋሚያ አዋጆች ነው፡፡ በዚህም እያንዳንዳቸው የየራሳቸው የሆነ ሥልጣንና ሀላፊነት ተሰጥቷቸዋል፡፡
ሆኖም ብዙውን ጊዜ በተለይም ከወንጀል ጉዳዮች ጋር በተያያዘ ከምርመራ እስከ ፍርድ ባለው ሂደት ውስጥ የሶስቱን ተቋማት ማለትም የፖሊስ፣ ፍትህ ሚኒስቴርና ፍርድ ቤቶችን ሚና ካለመለየት የተነሳ የወንጀል ተጎጂዎችም ሆኑ ሌሎች ባለጉዳዮች ጉዳያቸውን ለማን ማቅረብ እንዳለባቸው አለማወቅ እና ከምርመራ እስከ ፍርድ ባለው ሂደት የሶስቱንም ተቋማት ሚና ቀላቅሎ የመረዳት ችግሮች ይስተዋላሉ፡፡ ከዚህ በመነሳትም ይህ ፅሁፍ ፍትህ ሚኒስቴር በፍትህ ሥርዓቱ ውስጥ የተሰጡትን ዋና ዋና ስልጣንና ተግባራት በአጭሩ ይዳስሳል፡፡

የፍህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት የህግ ማዕቀፍ
በሌሎች ህግጋት ለሚኒስቴሩ የተሰጡ ሀላፊነቶች እንደተጠበቁ ሆነው የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት በዋናነት የፌዴራል መንግስት አስፈፃሚ አካላትን ስልጣንና ተግባር ለመደንገግ ከወጣው አዋጅ ቁጥር 1263/2014 አንቀፅ 40 እና በዚሁ አዋጅ የስም ለውጥ ተደርጎበት የፍትህ ሚኒስቴር ከሆነው የፌዴራል ጠቅላይ ዐቃቤ ህግ ማቋቋሚያ አዋጅ ቁጥር 943/2008 ይመነጫል፡፡ በአዋጅ ቁጥር 943/2008 አንቀፅ 6(2) መሰረት ፍትህ ሚኒስቴር በህግ ጉዳዮች የፌዴራል መንግስት ዋና አማካሪና ተወካይ ሆኖ የመስራት ስልጣን ያለው ከመሆኑ በተጨማሪ በወንጀልና ፍትሐብሔር ጉዳዮች፣ በሰብአዊ መብት፣ በህግ ማርቀቅና ማስረፅ እንዲሁም በተለያዩ ህግ ነክ ጉዳዮች ዝርዝር ስልጣንና ተግባራት ተሰጥተውታል፡፡ ዋና ዋናዎቹን እንደሚከተለው እንመለከታቸዋለን፡፡

የወንጀል ጉዳዮችን በተመለከተ የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት
የወንጀል ህግ በዋነኛነት የሀገርንና የህዝብን ሰላምና ደህንነት ለመጠበቅ የሚወጣ ሆኖ እንደ ወንጀል የሚቆጠሩ ድርጊቶችን የያዘ እና ድርጊቶቹ ተፈፅመው በተገኙ ጊዜም የሚያስከትሉትን ቅጣቶች የሚደነግግ ህግ ነው፡፡ ከዚህ አንፃር የፍትህ ሚኒስቴር የወንጀል ፍትህ ሥርዓቱ የሚፈልገውን ዓላማ እና ግብ ለማሳካት የሚያስችሉ የተለያዩ ስልጣንና ተግባራት ተሰጥተውታል፡፡ ይህም
• በሌሎች ህጎች ለፖሊስ የተሰጠው ስልጣን እንደተጠበቀ ሆኖ በፌዴራል ፍርድ ቤት ስልጣን ስር የሚወድቅ የወንጀል ምርመራ እንዲጀመር የማድረግ፣ የተጀመረ የወንጀል ምርመራ ላይ የክትትል ሪፖርት እንዲቀርብ የማድረግ
• በምርመራ ሂደት ላይ ለመርማሪ ፖሊስ አስፈላጊውን ድጋፍና ክትትል የማድረግ
• የወንጀል ምርመራዎች በህግ መሰረት መከናወናቸውን የማረጋገጥ፣ አስፈላጊውን ትእዛዝ የመስጠት
• የተጠናቀቁ የምርመራ መዝገቦችን ከህግና ከማስረጃ አንፃር መርምሮ ያስከስሳል ወይም አያስከስስም ውሳኔ የመስጠት
• የጥፋተኝነት ድርድር የመወሰን፣ ድርድር የማድረግ፣ አማራጭ የመፍትሄ እርምጃ እንዲወሰድ የመወሰን እና ተግባራዊነቱን የመከታተል
• የፌዴራል መንግስትን በመወከል የወንጀል ጉዳዮች ክስ የመመስረት፣ የመከራከር፣ ለህዝብ ጥቅም አስፈላጊ ሆኖ ሲያገኘው ክስ የማንሳት፣ የተነሳ ክስ እንዲቀጥል የማድረግ
• ፍርድ ቤቶች በወንጀል ጉዳይ የሚሰጡዋቸው ውሳኔዎችና ትእዛዞች የመፈፀምና መከበራቸውን የመከታተል፣ ካልተፈፀሙ ወይም አፈፃፀማቸው ህግን ያልተከተለ ከሆነ ለፍርድ ቤት በማመልከት የእርምት እርምጃ እንዲወሰድ የማድረግ
• በፍርድ ቤት የሚወሰኑ የወንጀል ቅጣቶች በአግባቡ እንዲፈፀሙ ለማድረግ የሚያስችሉ ሥርዓቶችን የማደራጀት ወይም መደራጀታቸውን የማረጋገጥ
• በፍርድ ቤት የተሰጡ የሞት ቅጣት ውሳኔዎችን ለኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ፕሬዚዳንት የማቅረብ እና አፈፃፀሙን የመከታተል ሀፊነቶችን የሚያካትት መሆኑን ከአዋጅ ቁጥር 943/2008 አንቀፅ 6(3) መመልከት ይቻላል፡፡
የሰብአዊ መብትን በተመለከተ የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት
በአዋጁ አንቀፅ 6(8) መሰረት የሰብአዊ መብቶች ከማክበርና ከማስከበር አንፃር ፍትህ ሚኒስቴር
• በፖሊስ ጣቢያና በማረሚያ ቤት ቁጥጥር ስር ያሉ ሰዎችን የመጎብኘት፣ አያያዛቸውና ቆየታቸው በህግ መሰረት መፈፀሙን የማረጋገጥ፣ ህገ ወጥ ተግባር እንዲታረም ህጋዊ እርምጃ የመውሰድ ወይም እንዲወሰድ የማድረግ
• ኢትዮጵያ ያፀደቀቻቸውን ወይም የተቀበለቻቸውን ዓለም አቀፍና አህጉራዊ የሰብአዊ መብት ስምምነቶች አፈፃፀም የመከታተል፣ ለሚነሱ ጉዳዮች እንደ አግባብነታቸው ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመመካከር ምላሽ የመስጠት፣ የስምምነቶቹን ብሔራዊ አፈፃፀም ሪፖርት ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመተባበር የማዘጋጀት
• ነፃ የህግ ድጋፍን አሰጣጥ ስትራቴጂዎችን የመቅረፅ፣ አፈፃፀሙን የመከታተል፣ በመስኩ የሚሰማሩ አካላትን የማስተባበር
• ብሔራዊ የሰብአዊ መብት የድርጊት መርሀ ግብርን ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመሆን የማዘጋጀት፣ አፈፃፀሙን የመከታተል፣ በአገር አቀፍ ደረጃ የሚመለከታቸውን አካላት የማስተባበር፣ ለሚመለከታቸው አካላት ሪፖርት የማቅረብ
• ነፃ የህግ ድጋፍ አሰጣጥ ስትራቴጂዎችን የመቅረፅ፣ አፈፃፀሙን የመከታተል እና በመስኩ የሚሰማሩ አካላትን የማስተባበር እንዲሁም
• የሰብአዊ መብት ትምህርት እና የንቃተ ህግ ለማዳበር በተለያዩ ዘዴዎች ትምህርት የመስጠት እና በዘርፉ የተሰማሩ የሚመለከታቸው አካላትን የማስተባበር ሀላፊነት ተጥሎበታል፡፡

የፍትሐብሔር ጉዳዮችን በተመለከተ የፍትህ ሚኒስቴር ስልጣንና ተግባራት
በአዋጁ አንቀፅ 6(4) መሰረት በፍትሐብሔር ጉዳዮች ረገድ ፍትህ ሚኒስቴር
• በፌዴራል የመንግስት መስሪያ ቤቶች የህዝብ እና የፌዴራል መንግስት መብትና ጥቅም ወኪል ሆኖ የመከራከር፣ የማስከበር፣ እንዲከበሩ የማድረግ፣ የመከታል እና የመቆጣጠር
• ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመሆን በግዙፍ የመንግስት ፕሮጀክቶች የውል ዝግጅት እና ድርድር የማድረግ፣ የህዝብና የፌዴራል መንግስት መስሪያ ቤቶች ጥቅም ይጎዳል ብሎ ሲያምን በሌሎች ጉዳዮች የውል ዝግጅትና ድርድር የማድረግ ወይም የሚመለከታቸውን አካላት የማማከር
• የፌዴራል መንግስት መስሪያ ቤትን በመወከል የፍትሐብሔር ክስ የመመስረት፣ በከሰሱበት ወይም በተከሰሱበት የፍትሐብሔር ጉዳዮች ላይ ክርክር የማድረግ፣ በክርክር አመራር ላይ ለመስሪያ ቤቶች አቅጣጫ የመስጠትና በህግ መሰረት ፍርድን የማስፈፀም
• የፌዴራል መንግስት መስሪያ ቤቶች እርስ በርሳቸው ያልተግባቡባቸው የፍትሐብሔር ጉዳዮች በፍርድ ቤት ወይም ከፍርድ ቤት ውጭ ባለ አማራጭ የክርክር መፍቻ መንገድ እንዲወሰን ውሳኔ የመስጠት፣ በውሳኔው መሰረት መፈፀሙን የማረጋገጥ

የሃላፊነቱ የተወሰነ የግል ማህበር አክሲዮን ለማህበሩ ባዕድ ለሆነ ሰው ስለሚተላለፍበት ሁኔታ:-

የፌደራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በሰ/መ/ቁ. 154564 (ቅጽ 24፣ ገፅ 244) ስር የሃላፊነቱ የተወሰነ የግል ማህበር አክሲዮን ለማህበሩ ባዕድ ለሆነ ሰው ስለሚተላለፍበት ሁኔታ በሰጠው ፍርድ ላይ የአክሲዮን መተላለፍ ገዥ እና ሻጭን ለማስገደድ በጽሁፍ መደረግ ያለበት ሲሆን ማህበሩን ለማስገደድና የተላለፈለት ሰው በባለአክሲዮንነት ሙሉ መብት ለመጠቀም ስለአክሲዮን መተላለፋ ማህበርተኞች የተስማሙበት ውሳኔ በአክሲዮኖች መዝገብ ሊመዘገብ ይገባል:: እንዲሁም በሦስተኛ ወገኖች ላይ እንደመቃወሚያ ሊቀርብ የሚችለው የአክሲዮኖቹ መተላለፍ በንግድ ሚኒስቴር የንግድ መዝገብ ላይ ሲመዘገብ ነው:: ይህን አስመልክቶ ከዚህ ቀደም አሁን ክርክር ባስነሱ አክሲዮኖች መተላለፍ ላይ የሰበር ሰሚ ችሎት በሰ/መ/ቁ. 103472 (ቅጽ 24፣ ገፅ 238) ስር በሰጠው ፍርድ ላይ ግልጽ አስገዳጅ የሆነ የህግ ትርጉም ሰጥቶበታል:: በማለት አስገዳጅ የሆነ የሕግ ትርጉም ሰጥቷል::

ይህንንም የሕግ ትርጉም ለመሥጠት መሠረት የተደረጉት በቀድሞው/በተሻረው የንግድ ሕግ/ኮድ አንቀጽ 522ና 523(3) ስር የተመለከቱት ድንጋጌዎች ሲሆን ይህ የህግ ትርጉም ከአዲሱ የንግድ ሕግ/ኮድ አንጻር ያለው አግባብነትና የተፈጻሚነት ወሰን መታየትና መፈተሸ ይኖርበታል::

By Zeray Weldesenbet the lawyer