The Ethiopian Economist View

#ለመረጃ

የመጋቢት ወር ሀገር አቀፍ የዋጋ ግሽበት 26.2 በመቶ ሆኖ መመዝገቡን የኢትዮጵያ ስታቲስቲክስ አገልግሎት አሳወቀ።

በወሩ ከተመዘገበው የዋጋ ግሽበት ፦

➡️ ምግብ ነክ ዕቃዎች (food items) 29 በመቶ ድርሻ ይዘዋል።

➡️ ምግብ ነክ ያልሆኑ ዕቃዎች (Non-food Items) 22 በመቶ በመሆን ተመዝግቧል።

በአጠቃላይ የዋጋ ግሽበቱ #በየካቲት_ወር ከነበረበት 28.2 በመቶ ወደ 26.2 በመቶ በመሆን መጠነኛ ቅናሽ ማሳየቱን የኢትዮጵያ ስታቲስቲክስ አገልግሎት አመላክቷል።

የችርቻሮ ገበያው ለውጪ ባለሃብቶች ክፍት ቢሆን (Retail Liberalization)....


የሀገር ውስጥ ነጋዴ ዓለም አቀፍ ብራንድ የሆነ ምርት አስመጥቶ በመሸጥ እና አምራቹ እራሱ በሀገር ውስጥ ሱቅ ከፍቶ መሸጥ ቢጀምር ያለው ልዩነት ምንድን ነው?


#ለምሳሌ፦ ኦርጅናል Nike የሚያስመጣ የኢትዮጵያ ነጋዴ ሱቅ ከፍቶ መሸጥ ይችላል/ይፈቀዳል! ነገር ግን የአሜሪካው የNike ጫማ አምራች ኢትዮጵያ ውስጥ ሱቅ ከፍቶ ምርቱን መሸጥ አይችልም/አይፈቀድም!


ልዩነቱ ምንድን ነው?


መሰረታዊው ምክንያት #የችርቻሮ_ገበያን ለውጪ ባለሃብቶች ክፍት ያለማድረግ የፖሊሲ መነሻ ሲሆን ነገር ግን የማምረት እና ለውጪ ገበያ ብቻ ማቅረብን ግን ያበረታታል። ለዚህ ደግሞ የሀገር ውስጥ አምራቾችን ለማበረታታት/ጥበቃ ለማድረግ (Protectionism) እና የካፒታል/የውጪ ምንዛሬ ወደውጪ ሀገር የሚኖር ፈሰስን ለመከላከል ነው።


#ለምሳሌ፦ የNike ጫማ ከውጪ አስመጥቶ የሚሸጥ የሀገር ውስጥ ነጋዴ ግብይቱ በኢትዮጵያ #ብር ከመሆኑ በተጨማሪ የአስመጪነት አስገዳጅ የውጪ ምንዛሬ ጥያቄ ላያደርግ ይችላል! ነገር ግን የውጪ ድርጅት ጫማ ለሸማቹ በብር ቢሸጥም በሂደት ከብሄራዊ ባንክ በምትኩ በዶላር/በውጪ ምንዛሬ እንዲለወጥለት መጠየቁ አይቀርም (የዓለም የንግድ ድርጅት ከአስገዳጅ ህጎቹ መካከል ነው! የዓለም የገንዘብ ድርጅት እና የዓለም ባንክ የአስገዳጅ ህጉ አስገዳጅ  አስፈፃሚዎች ናቸው)።


በተለያየ ምክንያት ተፎካካሪ ምርት ለማቅረብ የሚቸገረው የሀገር ውስጥ አምራች የተሰጠውን የጥበቃ ፖሊሲ ባለመጠቀሙ ገበያው በተዘዋዋሪ የከውጪ አስመጪዎች ሆኗል (ደካማ የደጋፊ ፖሊሲ አማራጭ መኖር፤ የምርት ጥራት እና የማምረቻ ወጪ ዝቅተኛነት ይህንን ሁኔታ አግዘውታል)።


ቸርቻሪዎችን በሀገር ውስጥ ገበያ የማስገባት ሁኔታ ከ1990ዎቹ ጀምሮ ባሉ ጥናቶች አዎንታዊም አሉታዊም ውጤት ማምጣቱን ያሳያሉ (የምርት ጥራት፤ የዋጋ ምክንያታዊነት፤ የሰራተኛ ደሞዝ እና የገበያ ስልት መሻሻል ሲፈጠር አነስተኛ የሀገር ውስጥ አምራቾች መዳከም መከሰቱን አሳይቷል)።


ኢትዮጵያ ውስጥ የችርቻሮ ገበያ ለውጪ ባለሃብቶች የመክፈት (Retail Liberalization) ሃሳብ መኖሩ ተገልጿል (በጠቅላይ ሚኒስትሩ) ይህን በተመለከተ የኔ ሃሳብ አነስተኛ አሉታዊ ጎን ብቻ ነው የሚታየኝ....


1. የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በብዙ ዘርፍ በሩን የዘጋበት ምክንያት በጣም አሳማኝ ነበር ለማለት ያስቸግራል (ሲያከራክር የኖረው የቴሌኮም ገበያ ሲከፈት  ውጤቱ አሉታዊ አይደለም!)፤ ከሪፖርቶች ተነስተን ከተመለከትን ላለፊት 30 ዓመታት የባንክ ሴክተሩ የመሮጫ ሜዳው ከውጪ ጫና ተጠብቆም ከከተማ ለመውጣት አልደፍር ብሏል፤


2. በጥበቃ ውስጥ ያሉ የሀገር ውስጥ አምራቾች በተለያየ በራሳቸውም ሆነ በመንግስት ችግር በኢኮኖሚው በዋጋ፤ በጥራት እና በመጠን የምርት ፍላጎትን ለማርካት ተቸግረው Import በገበያው ነግሷል፤


3. በአነስተኛ የኢኮኖሚ፤ የማህበራዊ እና የፖለቲካ ፋይዳ በትንሹም በትልቁም በሩን ለውጪ ገበያ በመዝጋቱ ዓለም አቀፍ ጫናው ለጠቅላላ ኢኮኖሚው የሚገባው አይደለም፤


4. ኢኮኖሚው ከፖሊሲ ይልቅ የአምራቾች እና የአስመጪዎች የገበያ ትንበያን ተከትሎ የሚሄድ ሆኗል (ለኢንዱስትሪ የታለመው ኢኮኖሚ በአገልግሎት ዘርፉ ጥላ ስር አርፏል)፤ ወዘተ


ማሰብ የሚያስፈልገው የኢትዮጵያ ብሄራዊ ባንክ የውጪ ምንዛሬ ካዝና የማይገመት አይደለም (ካፒታል በተፈለገ ፍጥነት ወደ ውጪ ምንዛሬ የሚለውጥ ሊሆን አይችልም)፤ የዜጎች የዓለም አቀፍ ብራንዶች የመሸመት አቅም ሁኔታ፤ ሌሎች አሳሪ የፖሊሲ እና የፖለቲካ ሁኔታ ተደራርቦ በውጪ ቸርቻሪ ገበያተኞች ገበያው ይጥለቀለቃል የሚል ግምት የለኝም።


ስለሆነም የውጪ ቸርቻሪዎች አጋዥ ፖሊሲዎችን መጠበቃቸው ካለመቅረቱ (የውጪ ምንዛሬ በገበያ መወሰን፤ የፈጠራ መብት ጥበቃ፤ ወዘተ) በተጨማሪ የሀገር ውስጥ አነስተኛ አምራቾችን ከተፎካካሪት በላይ የማምረት አቅማቸውን የሚፈትነውን ችግር ለመፍታት ጥረት ቢደረግ መጥፎ እርምጃ እና የሚታይ አሉታዊ ውጤት ኢኮኖሚው ላይ ያመጣል ብዬ አላስብም።

ለመላው የእስልምና እምነት ተከታዮች፡ እንኳን ለ1445ኛው የኢድ አልፈጥር በዓል አደረሳችሁ።

ኢድ ሙባረክ!

አዋጁ ምን ይላል ?

➡ የመኖሪያ ቤት ኪራይ ዋጋን የተመለከተው የአዋጁ አንቀጽ የመኖሪያ ቤት አከራዮች በዘፈቀድ የኪራይ ዋጋ እንዳይጨምሩ ይከለክላል።

➡ አከራይ የኪራይ ዋጋ ጭማሪ ማድረግ የሚችለው ተቆጣጣሪው አካል በዓመት አንድ ጊዜ ነባራዊ የኢኮኖሚውን ሁኔታ እና ሌሎች አግባብነት ያላቸውን ጉዳዮች ከግምት በማስገባት ሊወስን የሚችለውን የመኖሪያ ቤት ኪራይ ጭማሪ መሠረት በማድረግ ነው።

➡ በአዋጁ መሠረት የሚደረገው የመኖሪያ ቤት ኪራይ ጭማሪ፤ በተቆጣጣሪው አካል በሰኔ አንድ ለሕዝብ ይፋ ተደርጎ ከሰኔ 30 ጀምሮ ለአንድ አመት የፀና ይሆናል።

➡ የቤት ኪራይ ውል ዘመን ሳይጠናቀቅ ተከራይን ከቤት ማስወጣት ወይም በዚህ አዋጅ ከተፈቀደው ሁኔታ ውጪ የዋጋ ጭማሪ ማድረግ አይቻልም። ይህም አስገዳጅ ድንጋጌ ነው።

➡ አከራዮች ከሁለት ወር የቤቱ ኪራይ በላይ ቅድመ ክፍያ መጠየቅ #አይችሉም።

➡ የቤት ኪራይ ክፍያዎች በባንክ ወይም በሌላ ሕጋዊ የኤሌክትሮኒክ ዘዴ መፈፀም አለባቸው። አከራይ እና ተከራይ የቤት ኪራይ ክፍያ ሰነዶችን አደራጅተው የመያዝ ግዴታ አለባቸው።

➡ ማንኛውም የቤት ኪራይ ውል በጽሁፍ የሚደረግ ሆኖ በተቆጣጣሪው አካል መረጋገጥ እና መመዝገብ አለበት። ሁለቱም ወገኖች የቤት ኪራይ ውሉ በተፈረመ ሰላሳ ቀናት ውስጥ ውሉን አቅርበው እንዲረጋገጥ እና እንዲመዘገብ የማድረግ ግዴታ አለባቸው። ያልተረጋገጠ እና ያልተመዘገበ የመኖሪያ ቤት ኪራይ ውል እንዳልተደረገ ይቆጠራል። አዋጁን ተከትሎ የሚደረግ መኖሪያ ቤት ኪራይ ውል ከሁለት ዓመት ሊያንስ አይችልም።

NB. በአዋጁ መሠረት ተቆጣጣሪ አካል ማለት የመኖሪያ ቤት ኪራይ ውልን እና ዋጋን እንዲቆጣጠር በክልሎች ወይም በአዲስ አበባ እና ድሬዳዋ ከተማ አስተዳደሮች የሚሰየም አካል ነው፡፡

@tikvahethiopia

#የአፍርሶ_ማልማት_ኢኮኖሚ!

የከተማ መሰረተ ልማት ግንባታ ሶስት አይነት ባህሪ ሊኖረው ይችላል! (በተለይ የኢኮኖሚ፤ የማህበራዊ እና የፖለቲካዊ ማዕከል ሆነው በሚያገለግሉ ዋና ከተሞች ላይ)፡፡

አንደኛ፡- አብዛኛው የዋና ከተሞች እንደሚቆረቆሩት በልዩ ምክንያት አልያም በጥናት የረጅም ጊዜ ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ መሰረቶችን ከግምት ከቶ ዋና ከተማ ማዋቀር (መንገድ፤ መኖሪያ፤ የንግድ ቦታ፤ የማህበራዊ አገልግሎት ቦታ፤ ወዘተ የመጪውን ጊዜ የእድገት ፍላጎት እና የህዝብ ቁጥር ከግምት የሚከት አልያም በዘመናት ውስጥ በሂደት ቅርጹ የሚለዋወጥ ሊሆን ይችላል)፤

ሁለተኛ፡- ነባር ከተሞችን ከወቅታዊ የህዝብ ቁጥር ሁኔታ እና ከአገልግሎት ባህሪ አንጻር ማሻሻያዎችን እያደረጉ ማዋቀር (መንገዶች ሲጠቡ፤ የመኖሪያ ቤቶች እጥረት ሲኖር፤ የኢንቨስትመንት እና የንግድ የፖሊሲ ባህሪ ሲለዋወጥ፤ በተቀራራቢ ቦታ ሰፊ የደረጃ ለውጥ ሲስተዋል፤ ወዘተ በነባር ቦታዎች ላይ ማሻሻያ እያደረጉ ነባሩን ከአዲስ ይዘት ጋር እያጣጣሙ ለመሄድ መሞከር፤

ሶስተኛ፡- በብዙ ኢኮኖሚያዊ፤ ማህበራዊ እና ፖለቲካዊ ምክንያቶች ነባር ከተሞችን በመተው በአዲስ ስትራቴጂካዊ ከተሞች መተካት! በዋናነት ሀገራቶች በተለይ ዋና ከተሞችን የሚለውጡት ዋና ከተማው የሀገሪቷ ማዕከላዊ/አማካይ ቦታ ባለመሆኑ እና በነባር ከተማ የተጨናነቀ አኗኗር መፈጠር ሲጀምር ሲሆን! የሚከተሉት ሀገራት ዋና ከተማ የለወጡ ናቸው….

ካዛኪስታን (ከአልማታ ወደ አስታና)፤ ማይናማር (ከያንጎን ወደ ናይፒዳው)፤ ታንዛኒያ (ከዳሬሰላም ወደ ዶዶማ)፤ ናይጄሪያ (ከሌጎስ ወደ አቡጃ)፤ ብራዚል (ከሪዮ ዲ ጄኔሮ ወደ ብራዚሊያ)፤ ፓኪስታን (ከካራቺ ወደ ኢስላማባድ)፤ ራሽያ (ከሴንት ፒተርስፐርግ ወደ ሞስኮ)፤ ግብጽን ጨምሮ አሁን ላይ አዲስ ዋና ከተማ እየገነቡ ያሉ ሀገራቶች አሉ፡፡

ሁለት ዋና ከተሞችን የአስተዳደር እና የዲፕሎማሲ መቀመጫ እና የንግድ ማዕከል አድርገው የሚጠቀሙ ሀገራቶችም አሉ (ቤኒን፤ ቦሊቪያ፤ ደቡብ አፍሪካ፤ ኔዘርላንድ፤ ማሊዢያ፤ ሲሪላንካ፤ ቺሊ፤ ሲዋዚላንድ፤ ኮትዲቫር፤ ጆርጂያ እና ሞንቲኔግሮ ናቸው፡፡

አዳዲስ ዋና ከተሞችን በእቅድ መገንባትም ሆነ ነባር ከተሞችን እያፈረሱ መገንባት ላይ የሚነሱ ጠንካራ እና ደካማ ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ውጤቶች አሉ፡፡

እንደ ኢትዮጲያ ዝቅተኛ ኢኮኖሚ ባለው ሀገር አዲስ ዋና ከተማ መገንባት (ከኢኮኖሚ አንጻር፡ የቦታ ዝግጅት እስከ የግንባታ ወጪ ቢሊየን ዶላሮችን መጠየቁ እና ከፖለቲካ አንጻር፡ የፌደራል አወቃቀር ስርዓቱ የቦታ መረጣን እና ዝግጅትን ቀላል ሂደት የሚሰጠው ባለመሆኑ) ቀላል አይሆንም! እንዲሁም ነባር ዋና ከተማ እና መንደሮችን አፍርሶ በመገንባት ሂደት ላይም ነባር ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ እንቅስቃሴዎች የሚኖራቸው Opportunity Cost ቀላል አይሆንም፡፡

#ለምሳሌ፡- በዋጋ 200ሚሊየን ብር የሚያወጣ እና በዓመት ከ200ሚሊየን ብር በላይ ኢኮኖሚያዊ እንቅስቀሴ (በኪራይ፤ በክፍያ፤ በሽያጭ፤ በግዢ፤ ወዘተ) እንዲፈጠር የሚያደርግ ህንጻ ቢፈርስ በቅስፈት 400ሚሊየን ብር Negative ኢንቨስትመንት አለው ማለት ነው፡፡ ስለዚህ በምትኩ የሚከናወነው ፕሮጀክት ይህንን 400ሚሊየን ብር በዘላቂነት የሚመልስበት ፍጥነት የተጠና መሆን አለበት ማለት ነው! (ህንጻው በፈረሰበት ቦታ ለዓይን የሚማርክ የሰዎች ማረፊያ አረንጓዴ ቦታ ቢሰራ ይህንን አዝጋሚ የገንዘብ እንቅስቀሴ ያለበት የኢኮኖሚ ሴክተር ካጣው 400ሚሊየን ብር ጋር ለማቀራረብ ምን ያህል ጊዜ ይፈጃል? ከተባለ ማህበራዊ ፋይዳው ሰፊ ግን ኢኮኖሚያዊ ፋይዳው ጠባብ እና ጊዜ የሚወስድ ሊሆን ይችላል)፡፡

በአንድ ሀገር ኢኮኖሚ ውስጥ የመንግስታት ሚና የግል ሴክተሩ በቀዳሚነት የኢኮኖሚ ፋይዳ ላይ ስለሚያተኩር ማህበራዊ ፋይዳዎች ሳይዘነጉ ተጠብቀው እንዲሄዱ ማድረግ እና የግል ሴክተሩ ኢኮኖሚያዊ ፋይዳው እንዲጨምር ማገዝ ነው፡፡

የአዲስ አበባ ነባር ከተሞች ከአዲስ የከተማ እድገት እሳቤ አንጻር እንዲለወጡ የመልሶ ግንባታ እንቅስቃሴ በስፋት ይስተዋላል፡፡ ይህ እያፈረሱ መገንባት አሁን ባይሆን እንኳን ወደፊት በጊዜ ሂደት ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ገፊ ምክንያቶችን ተከትሎ መደረጉ ስለማይቀር ለምን? የሚባል አይሆንም፡፡

ስለዚህ ከጠባብ ሌላ አማራጭ የሚወሰድ መፍትሄ እንደመሆኑ በመልሶ መገንባት እና ይዞታ በማሻሻል ሂደት መታሰብ ያለበት የሚፈርሱ ቦታዎች የነበራቸው ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ፋይዳ በምትካቸው ከሚሰሩት ፕሮጀክቶች ከሚጠበቅ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ፋይዳ ጋር በአመክንዮ ማወዳደር ተገቢ ነው፡፡

በምትኩ የሚሰሩ ፕሮጀክቶች የነበሩ አዎንታዊ የኢኮኖሚ እና የማህበራዊ እንቅስቃሴዎችን ትርፋማነት በከፍተኛ ሁኔታ መለወጥ መቻል እንዳለባቸው ማረጋገጥ ይገባል፡፡ ለምሳሌ በአዲስ አበባ የቢዝነስ እንቅስቃሴን የሚቀንስ የተጨናነቀ የትራንስፖርት እንቅስቀሴ አለ! የመንገድ ፕሮጀክቶች ፈጣን የትራንስፖርት ኮሪደርን መፍጠር ከቻሉ ቀላል ፋይዳ የለውም፡፡

የታዳጊ ሀገራት ከተሞች ፈጣን ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ እድገት ለማስመዝገብ ሲያስቡ ተቀዳሚ ትኩረት ወጪ እና ተጠባቂ ፋይዳ/ገቢ ነው! በርግጥ የገጽታ ጉዳይ በሂደት የሚታሰብ ሊሆን ይችላል፡፡ ስለሆነም መንደሮችን በማፍረስ ሂደት ተጠባቂ ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ፋይዳ የተጠና መሆኑን እና ዝቅተኛ Opportunity Cost ያለው መሆኑን ማረጋገጥ ይገባል፡፡