Psychology (ሥነ-ልቦና) Zone 🧠

በቂ እንቅልፍ አለመተኛት የሚያስከትላቸው የጤና ጉዳቶች ምንድን ናቸው?

የሰው ልጅ በመሰረታዊነት ከሚያስፈልጉት ተፈጥሯዊ ዑደቶች መካከል አንዱ የሆነው እንቅልፍ አዕምሮ እና አካል በቂ ረፍት አግኘቶ በሀይል እንዲሞላ ወሳኝ ስለመሆኑ ይነገርለታል፡፡

የአውስትራሊያው ፍሊንደርስ ዩኒቨርሲቲ የእንቅልፍ ህክምና ተመራማሪ ሃና ስኮት እድሜያቸው ከ18 እስከ 65 የሆኑ አዋቂዎች በቀን ከ7 እስከ 9 ሰአታት ከ65 አመት በላይ የሚሆኑት ደግሞ ከ7 እስከ 8 ሰአት መተኛት እንደሚጠበቅባቸው ይናገራሉ፡፡

ጥናቶች እንደሚያመላክቱት 25 በመቶ የሚሆኑ የአለም ህዝቦች በተለያዩ ምክንቶች በእያንዳንዱ ምሽት በቂ እንቅልፍ አያገኙም።

የእንቅልፍ እጦት በተለያዩ ምክንያቶች ሊከሰት የሚችል ሲሆን፤ ከነዚህ መካከል የእንቅልፍ ሰአት መዛባት፣ የምሽት ፈረቃ ሥራ፣ ልጅ ማሳደግ፣ ሥር የሰደደ ሕመም፣ የእድሜ መግፋት እና ለረጅም ጊዜ ስልክን አብዝቶ መጠቀም ይጠቀሳሉ፡፡

የእንቅልፍ መዛባት ወይም ዕጥረት በአካል እና በአዕምሮ ጤና ላይ ከሚያስከትላቸው የጤና እክሎች መካከል ጥቂቶቹ፦

- የስሜት እና የአዕምሮ ጤና

በአንጎል ውስጥ ያሉ የነርቭ ሴሎች ሲተኙ ጠንካራ አቅም የሚያገኙበትን እረፍት መላበስ ያስችላቸዋል፡፡ ነገር ግን በቂ እና ጥራት ያለው እንቅልፍ ካላገኙ በሚቀጥለው ቀን አዲስ ግንኙነት ለመፍጠር ይቸገራሉ ይህም መረጃን የመገምገም እና የማገናዘብ ችሎታን ይጎዳል።

በዚህ የተነሳ ሰውነትዎ እንደ አድሬናሊን እና ኮርቲሶል ያሉ የጭንቀት ሆርሞኖችን በማመንጨት የብስጭት እና የመነጫነጭ ስሜት እንዲሰማዎት፣ ለውሳኔ እና ለመደምደም ፈጣን እንዲሆኑ እንዲሁም ትዕግስትን በማሳጣት ቁጡ እንዲሆኑ ሊያደርግ ይችላል።

እንቅልፍ ማጣት የወሲብ ፍላጎትዎን እና መነቃቃትን ሊቀንስ ይችላል፤ በሳምንት ውስጥ በቀን ለአምስት ሰአታት ብቻ የሚተኙ ሰዎች የቴስቶስትሮን መጠናቸው እስከ 15 በመቶ ሊቀንስ እንደሚችል ምርምሮች ጠቁመዋል፡፡

እንዲሁም የመንፈስ ጭንቀትን፣ ድብርት፣ ለስሜት መለዋወጥ (ባይፖላር ዲስኦርደር) የመጋለጥ ወይም የማባባስ አደጋ ሊያጋጥም እንደሚችልም ተነግሯል፡፡

በተጨማሪም የእንቅልፍ እጦት ለስኳር እና የልብ ህመም፣ ካንሰር፣ ያልተፈለገ ውፍረት፣ የመርሳት በሽታ፣ ዝቅተኛ የማሰላሰል ብቃት እና ሌሎችንም አዕምሯዊ እና አካላዊ የጤና እክሎችን ሊያስከትል እንደሚችል ሳይንስ አረጋግጧል።

Via: Alain Amharic

@melkam_enaseb

ቅናትን መረዳት እና መቆጣጠር እንዴት ይቻላል?

ቅናት በጓደኛሞች፣ በፍቅረኞች እንዲሁም በቤተሰብ መካከል በተለያዩ ምክንያቶች ሊፈጠር የሚችል ስሜት ነው።

እንደ አሜሪካ ሳይኮሎጂካል አሶሴሽን (APA) የሳይኮሎጂ መዝገበ ቃላት ፍቺ÷ ቅናት በአሉታዊ የሚታይ ቢሆንም አዕምሯችን ራሱን የሚጠብቅበት ስርዓት ሲሆን አስፈላጊ የሆነውን ነገር ለመለየት ይረዳል።

በቅናት ዙሪያ ሰፋ ያለ ጥናት ያደረጉት የሥነ ልቦና ባለሙያዋ ዶ/ር ጆሊ ሃሚልተን የሰው ልጆች ከስድስት ወር ዕድሜያቸው ጀምሮ የቅናት ስሜት እንደሚፈጠርባቸው እና ይሄም እያደገ እንደሚመጣ ይናገራሉ።

ይህንን የቅናት ስሜት መረዳት መቻል ራስን ለማሳደግ እንዲሁም ከሌሎች ጋር ያለንን ግንኙነት ሐቀኛ ለማድረግ ይረዳል። ነገር ግን ቅናት ጠቃሚም ጎጂም ነው። በአግባቡ ካልተያዘ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል።

ቅናትን ገንቢ በሆነ መንገድ ለመቆጣጠር የሚያስችሉ አምስት ቁልፍ መንገዶች፦

1. አለመቸኮል- የቅናት ስሜት ሲሰማን በችኮላ አንዳች ነገር ከማድረግ ራስን መቆጠብ ያስፈልጋል። እንዲሁም የተፈጠረውን የስሜት ለውጥ በማወቅ ጉዳዩን ለመረዳት መሞከር ይጠበቃል።

2. ከጥፋት ድርጊቶች መቆጠብ- ከበቀል ወይም ከንዴት የተነሣ እርምጃ ከመውሰድ መቆጠብ፤ ለዚህም ደግሞ ቆም ብሎ በጥልቀት በመተንፈስ ስሜትን መቆጣጠር አስፈላጊ ነው።

3. አለመሸማቀቅ- የቅናት ስሜት የተለመደ በመሆኑ ማፈር አይገባም። ይልቁንም ፍላጎታችንን የሚያስገነዝበን ተፈጥሯዊ ስሜት መሆኑን መረዳት ይገባል።

4. ቅናትን እንደ ፍቅር መገለጫ አለመውሰድ- ቅናት በፍቅር ስሜት ሲገለጽ ጤናማ ያልሆነ ባህሪን ሊያስከትል ይችላል። በመሆኑም ፍቅርን በቅናት መልኩ ከማሳየት ይልቅ በግልፅ መነጋገር ይመረጣል።

5. አጋርን ለማስቀናት አለመሞከር- ፍቅራቸውን ለማረጋገጥ ወይንም የትዳር አጋርን ለማስቀናት መሞከር ጎጂ የሆነ መዘዝ ሊያስከትል እንደሚችል መረዳት ያስፈልጋል።

Via: CNN

@melkam_enaseb

ከልጆች ጋር አብረን በምናሳልፍበት ጊዜ ትኩረት ልናረግ የሚገቡን ነጥቦች

1. ልጆችን በራሳቸዉ ቋንቋ / እንደ ህጻን/ ሆነን ማዋራት

ልጆችን በራሳቸዉ ቋንቋ ወይም እንደራሳቸው ሆኖ ለማውራት መፍራት የለብንም፤ በተጋነነ ድምጽና በመዘመር ከልጆች ጋር መግባባት ለልጆች ካዋቂ ንግግር ይልቅ እንደ ህጻን መነጋገርን ልጆች እንደሚመርጡ ጥናቶች ያመለክታሉ፤ ይህም ልጆች ቋንቋን እንዲለዩና የመግባባት ችሎታቸውን እንዲያዳብሩ ይረዳቸዋል።

2. አብሮ ወጫወት

የልጆች ሀሳባዊ አለም እያደገ ሲሄድ ልጆች መጫወት ይጀምራሉ፣ በዚህ ጊዜ አብሮ ለወጫወት አያመንቱ፣ ልጆች አድገው ወላጆቻቸውን መፈለግ የሚያቆሙበት ጊዜ መምጣቱ አይቀርም።

ይህ ከመሆኑ በፊት በተፈጠረዉ እድል በመጠቀም አብሮ በመጫወት ሌሎችን ማክበርን እናስተምርበት፣ ይህን ስናደርግ ለምሳሌ ልጆችን በምናዋራበት ጊዜ የምንሰራውን ስራ አቁመን እነሱን በመስማትና በማየት አኛ ለነሱ ያለንን ክብርና ፍቅር እነሱም ለሌሎች ክብርና ፍቅር እንዲኖራቸው ያደርጋል።

3. ለልጆች መጽሃፍ ማንበብ

ለልጆች መጽሐፍ ስታነቡ ማንበብ አንዱ መዝናኛ እንደሆነ እያስተማሯቾቸው ነው፣ በመጽሐፍ ላይ ያለው ፊደላት ስዕሎች ሁሉ ለልጆች አንዱ የመዝንኛ መንገድ ናቸው፣ በምናነብላቸው ጊዜ የቃላት እውቀታቸው እየጨመረ ይሄዳል።

▪️ለልጆች መጽሃፍ በምናነብበት ጊዜ ልንከተላቸዉ የሚገቡን መርሆች

* በየቀኑ የማንበቢያ ጊዜን ማዘጋጀት፤ ከወክ ቦኃላ ፣ከሻውር ቦኃላ፣ ሊተኙ ሲሉና በጫወታ ጊዜያቸው ሳይሆን እርፍ ባሉበት ሰዐት ብናነብላቸው ይመከራል።

* በማንበቢያ ሰዐታቸው ልጆች ቶሎ ሊሰለቹ ስለሚችሉ አጫጭር ታሪኮችን ብናነብላቸው ሳይሰለቹ ሊሰያዳምጡን ይችላሉ።

* በምናነብላቸው ጊዜ መጽሐፉ ላይ ያለውን ሁሉ በቀጥታ ማንበብ አይጠበቅብንም፣ ረጅም አረፍተ ነገሮችን ማስወገድና ልጆች በሚገባቸዉ ቋንቋ ሊረዱት በሚችሉበት ሁኔታ መግለጽ፣ ድምጽን በመቀያየር ና ስዕላዊ መግለጫ እንዲኖር ማድረግ።

* የማንበቢያ ጊዜውን አዝናኛ ተናፋቂ እንዲሆን ማድረግ፡ የምናነብላቸው መጽሃፍ ስዕላዊ መግለጫ ቢኖረዉ ልጆች ስዕሉን በማየትና በመነካካት ስለሚደሰቱ ጊዜው አዝናኝ ይሆናል።

4. አካላዊ እንቅስቃሴ ከልጆች ጋር አብሮ ማድረግ

የአካል እንቅስቃሴ ለሁሉም የሰው ዘር በሙሉ እጅግ ጠቃሚ ነው፤ ህጻናት በ 6 ወራቸው በእግርና በእጃቸው ሰውነታቸውን መደገፍ ይጀምራሉ ፤ በአጭር ጊዜም እድገታቸው እየጨመረ በመዳህ ለመቀመጥና ለመራመድ ይሞክራሉ።

መዳህ፣ ደረጃ መውጣትና መውረድ ፣ ኳስ መወርወር ፣መሮጥ እነዚህ እንቅስቃሴዎች ለልጆች ትልቅ ጥቅም አላቸው፣ በነዚህ ሁሉ ወላጆች ለጆቻቸውን በመውደቅና በመነሳት ሊያግዞቸው ይገባል።

5. ከቴሌቪዥን ጋር ያለዉን ቁርኝት መቀነስ

በአሁን ጊዜ ቴሌቪዥን መመልከት የዘወትር ተግባር እየሆነ መጥቷል፣ ይህንንም አብዛኛው ወላጅ ጤናማ እንዳልሆነ ያውቃል፣ በተለይ ከ2 አመት በታች ላሉ ህጻናት በጣም ጎጂ ነው።

ጥናቶች እንደሚያመለክቱት ከ2 አመት በታች ያሉ ህጻናት ብዙ ሰዐት ቴሌቪዥን ላይ የሚያሳልፉ ከሆነ ከሌሎች ከእድሜ እኩዮቻቸው አንጻር ፈጣን አይሆኑም።

ከሰው ጋር ያላቸው ግንኙነት አይፈልጉትም። የቋንቋ እድገታቸው ዝቅተኛ ይሆናል። ትኩረት ማድረግ ይቸግራቸዋል። የእይታ ችግርም ይገጥማቸዋል።

6. ሥርዓት ማስተማር

ልጆች ለራሳቸው ስህተት ኃላፊነት እንዲወስዱ ልናስተምራቸው ይገባል። ጥፋታቸዉን እንዲያስተካክሉና ጥፋታቸውም ውጤት እንዳለው ውጤቱንም መቀበል እንዲችሉ ልናስተምራቸዉ ይገባል።

[BikuZega ከቲክቫህ ኢትዮጵያ ጋር በመተባበር የቀረበ]

@melkam_enaseb

የእርስዎ የወላጅነት ዘዴና ዘይቤ (Parenting Style) ልዩ-ፍላጎት ባለው ልጅዎ ላይ ተፅዕኖ እንዳለው አስተውለዋል?

ወላጆች/አሳዳጊዎች ለልጆች ሁለንተናዊ ዕድገት ቁልፍ ሚና አላቸው። የወላጆችና የልጆች ግንኙነት (Parent-Child Relationship) በተለይም በልጆች የቀዳማይ የልጅነት ወቅት (Early Childhood Period) ጤናማና የተጠናከረ ካልኾነ መዘዙ አስቸጋሪና ከባድ ይኾናል። ብዙ-ጊዜ ልዩ-ፍላጎት ያለው ልጅ መኾኑ ሲታወቅ ሊደርሱ የሚችሉ ሥነ-ልቦናዊ፣ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ ጫናዎች ማለትም፦ ለረዥም ጊዜያት/ዓመታት ችግሩን ሳይቀበሉ መቅረት፣ የቤተሰብ መበታተን፣ የተረጋጋና የተጠና ጥረት አለማድረግ ወ.ዘ.ተ በእነዚህና በሌሎች ምክንያቶች የልጆች ሁለንተናዊ ዕድገት፣ ተገቢ ድጋፍ/ቴራፒ (Intervention) የማግኘት ዕድል በእጅጉ ይቀንሳል።

በዕድገተ-ሰብዕ የሥነ-ልቡና ጥናት (Developmental Psychology) ዋና ዋና የልጆች የአስተዳደግ ዘይቤዎች፦

1. ወላጅ-መር የአስተዳደግ ዘይቤ

እነዚህ ወላጆች ልዩ-ፍላጎት ያላቸውን ልጆች ፍላጎት፣ ዝንባሌ እና ጥያቄ የማያዳምጡ ብሎም ጥንካሬና ድክመቶቻቸውን ሳይለዩ እንደነሱ ፍላጎት ብቻ የሚያሳድጉ ናቸው። በዚህም ልጆቹ የሰው ጥገኛ፣ ከሰው የሚጠብቁ ይኾናሉ።

2. ነፃነት የበዛበት የአስተዳደግ ዘይቤ

እነዚህ ወላጆች ልጆች በተሣሣተ ሩቲን ውስጥ ሲገቡ የማያርሙ፣ አላስፈላጊ ባህርይ ሲያሳዩ ችላ የሚሉ፣ አብዝተው ነፃነት የሚሠጡ ናቸው።

3. አሣታፊያዊ የአስተዳደግ ዘይቤ

እነዚህ ወላጆች የልጆቻቸውን ጥያቄ የሚያስተናግዱ፣ የሚያሣትፉ፣ ሚዛናዊ የሆኑና ሕይወታቸውን በፍላጎታቸው ላይ ተመርኩዘው እንዲኖሩ የሚያስችሉ ናቸው።

4. ቁብ-የለሽ የአስተዳደግ ዘይቤ

ልጆቹ ቴራፒ እንዳያገኙ በቤት ውስጥ የሚተዉ፣ እክሎቻቸው ለመቅረፍ ምንም የማይጥሩ፣ በልጃቸው ላይ ምንም ፍላጎትና ፍቅር የሌላቸው ናቸው።

ሌሎች፦ Helicopter Parenting, Attachment Parenting, Gentle Parenting, Tiger Parenting, SnowPlow Parenting, Free-Range Parenting, Neglectful Parenting, Blending Parenting, Single parent, Nuclear Family, Extended Family, Stepfamily ... ተጠቃሽ ናቸው።

ታድያ ለልጅዎ ምን አይነት ዘይቤ/ዘዴ አለዎት?

አሉታዊ የአስተዳደግ ዘይቤ ልዩ-ፍላጎት ባላቸው ልጆች ላይ የሚከተሉትን ተፅዕኖዎች ሊያሳድር ይችላል፦

▹ በፍጥነት ቅድመ-መፍትሔ (Early Intervention) እንዳይሰጥ፣
▹ ችግሩ/እክሉ እንዲባባስ፣
▹ ተጓዳኝ እክሎች እንዲከሱቱ፣
▹ ድርብርብ/ውስብስብ ዕድገት እንዲኖር፣
▹ ለረዥም ጊዜ የማይፈታ መዘዝ፣
▹ ቴራፒው/ትምህርቱ ላይ ተፅዕኖ ይፈጥራል።

በመኾኑም ሁሉም ወላጅ ለተሳካ እና ጤናማ የወላጅነትና የአስተዳደግ ዘዴ የወላጅ ውጤታማ ማድረጊያ ሥልጠና (Parent Effectiveness Training-PET) ቢሠለጥኑ፣ ባለሞያ ቢያማክሩ እና አጠቃላይ የግልና የቤተሰብ ደኅንነታቸውን በመጠበቅ ለልጆቻቸው ዕድገትና ድጋፍ (Intervention) ሊሠሩ ይገባል።

ዋኖስ መስፍን (@WanosMesfin)
   የልዩ-ፍላጎት ትምህርት ባለሞያ

@melkam_enaseb

አራቱ የህይወት ማዕዘኖች!

ህይወት ምንድን ናት? ዝም ተብላ የምትኖር ወይንስ በዓላማና እና ግብ የተቃኘች? በትኩረት እና በምልዓት የምትኖር ወይንስ ዕለት በቀደደው ቦይ የምትፈስ?

በስነልቦናው አለም ህይወት በአራት ማዕዘናት/ አዕማዳት የተዋቀረች እንደሆነ እና እነዚህ ማዕዘናት ሚዛናቸውን ሊጠብቁ እንደሚገባ ይነገራል። ሚዛኑ ወደ አንዱ ካደላ ቅርጽና ይዘቷ ጥሩ አይመጣም።

እነዚህ አራቱ ማዕዘናት የሚከተሉት ናቸው:-

1. መንፈሳዊ ህይወት (Spirituality):- ይህ አምድ በሃይማኖትም ይሁን ያለ ሃይማኖት የሚኖሩ መንፈሳዊ ክዋኔዎችን ይመለከታል። አምልኮ፣ ምስጋና፣ ዮጋ፣ ሜዲቴሽን፣ ውስጥን ማድመጥ.. የመሳሰሉትን።

2. አካል (body):- ህይወታችን ምልዓት እንዲኖራት አካላዊ ጤንነታችን መጠበቅ አለበት። በዚህ ስር ስፖርት መስራት፣ የተመጣጠነ ምግብ መመገብ፣ በቂ እረፍት ማድረግ ህመም ካለም መታከምን የመሳሰሉ ክዋኔዎችን መጥቀስ ይቻላል።

3. የስራ ህይወታችን (Job):- ስራ ለሰው ልጅ እጅግ አስፈላጊ ነገር ነው። ሲግመንድ ፍሮይድ ሁለት አበይት ጉዳዮች ያስፈልጉታል ይላል፤ ስራ እና ፍቅር።

በሌላ አንጻር.. ጤናማ ያልሆነ የስራ አከባቢ ጤናችንን እና ህይወታችንን ማናጋቱ አይቀርም። ስለዚህ በሁለት በኩል የተሳለ ሰይፍ ነው ስራችን.. አንዱ ሰይፍ መልካም..ሌላው ገጹ ደግሞ ህማም!

4. ማህበራዊ ህይወት:- የሰው ልጅ ማህበራዊ እንስሳ ነው ይባላል። ምንም እንኳን በራስ መተማመን ቢኖረን እና ጠንካሮች ብንሆን..ባንድም በሌላም መልኩ የሌሎችን እገዛ መሻታችን አይቀርም። መቆም ከሌሎች ጋር ነው! ይህም ማህበራዊ ህይወታችን ከቤተሰብ፣ ከጓደኛ፣ ከፍቅረኛ፣ ከጎረቤት እና ወዘተ..ጋር የሚኖረንን ግንኙነት ይመለክታል።

መውጫ:- ከላይ የተያያዘውን ምስል ተመልከቱ። ለሁሉም ማዕዘናት አማካይ የሆነውን መነሻ ዜሮ ብንሰጠው..ከመሃል ተነስተን ለእያንዳንዱ ዕምዳት ከመቶ ነጥብ እንስጥ። ከዚያ ነጥቦችን እናገናኛቸው፤ ነጥቦቹ ሲገናኙ ሚዛኑን የጠበቀ ሮምበስ ሰራ ወይንስ አልተመጣጠነም? ያ ትንሽ ነጥብ የሰጠው አዕምድ ላይ በመስራት ሚዛኑን ለማስጠበቅ እንሞክር።

ዶ/ር እስጢፋኖስ እንዳላማው (የአዕምሮ ህክምና ስፔሻሊስት)

@melkam_enaseb