#ሐዲስ ዓለማየሁ እና ፍቅር እስከ መቃብር
(Abrham Tsehaye)
ዘመኑን በልኩ የሚስሉት አሉ። የዘመን ልኮች፤ ፖለቲካው እነሱን የሚመስል፣ ራሳቸው ስነ ጽሑፍን የሚያክሉ፤ የጊዜውን ምጣኔ ሃብት ለማውራት ማጣቀሻ የሚሆኑ አሉ። የዘመን ዋርካዎች!
#ሐዲስ
ሩዶልፍ ኬ ሞልቪየር ጽፈው የሰነዱት የጥበብ ሰዎቻችንን የያዘው ዶሴ 'ጥቋቁር አናብስት' ተብሎ ወደኛ ቋንቋ ተመልሷል። እዚሁ ላይ ስለሐዲስና መጽሐፋቸው የተቀነጨበ ታሪክ አለ። ሁኔታውን ስናወሳ ልክ እንደ ድርሰቱ ደራሲውም ይታወሱ በሚል ሐቅ ነው! መጽሐፉ ወደቴሌቪዥንና አንተርኔት መስኮቶች ብቅ ማለቱን ተከትሎ መሆኑም ይታወቅ።
#ሐዲስ ዓለማየሁ የዛሬ 59 ዓመት በ1958 ዓመተ ምህረት ፍቅር እስከ መቃብርን ወለዱ። ይህ የመጀመሪያ ትልቁ ልብወለዳቸው መፃፍ የተጀመረው ግን በግምት ከ20 ዓመታት በፊት በዋሺንግተን የኢትዮጵያ ኤምባሲ ዋና ፀሐፊ እያሉ ( ከ1939–1943 ) ነበር። በ1938 ማለት ነው! ሃያ ዓመታት የተማጠ ያልቸኮለ ጥበብ!
መጽሐፉ በመጀመርያ በእንግሊዝኛ ተሞክሮ ነበር፤ ኒውዮርክ ለሚገኝ አሳታሚ ልከውት ኅትመት ቤቱ ለማሳተም ፈቃደኛ አልሆን አለ እንጂ። መልሰው በአማርኛ መጻፍ ጻፉት።
ፍቅር እስከ መቃብር በየመሐሉ ለረዥም ጊዜ ተቋርጧል። ለምሳሌ ደራሲው በእንግሊዝ አምባሳደር ሳሉ ( 1953–1958) ባለቤታቸው አረፉ፤ በዚህ ሀዘናቸው የተነሳ ለአንድ ዓመት ያህል እርግፍ አድርገው ትተውት ቆይተዋል።
ከስራ ወደስራ በተዛወሩ ቁጥር ሌሎችም ረዣዥም መቆራረጦች ነበሩ። ሲጨርሱትም ጥሩ መጽሐፍ መስሎ እንዳልታያቸው ይነገራል። ያው ልከኛ የጥበብ ሰው አይረካም! ሐዲስ ያለምንም ማቋረጥ ሲጽፉ ፍሰቱ ጥሩ እንደሚሆን የሚያቋርጣቸው ሲኖር ግን እንደገና ካቆሙበት ለመቀጠል ሃሳባቸው ስለሚበታተን ፍሰቱን ለማስኬድ እንደሚቸገሩ ያስረዱ ነበር። በአጠቃላይ መጽሐፉ በአስቸጋሪ ጊዜያት የታጀቡ የብዙ ቅጥልጥል ውጤቶች ነው፡፡
ሞልቪየር ይህ አለመመጣጠን ባለቀው መጽሐፍ ላይ በጉልህ ይታያል ባይ ናቸው። መጽሐፉን ጽፎ ለመጨረስ ብዙ ጥረት ጠይቋል፤ ለማሳተምም ገንዘብ እስከመበደር ተደርሷል። ይህ ታልፎ ታትሞ የወጣው ፍቅር እስከ መቃብር በስተመጨረሻ በጥሩ ሁኔታ በመሸጡ ደራሲው እጅግ ተደስተውም ተገርመውም ነበር። የጻፉት ሲነበብ ራሱ ትልቅ ሽልማት ነው!
#ህትመትና ሽያጭ
በመጀመሪያው ዙር 5,000 ቅጂዎች ብቻ ነበር የታተመው። በሚቀጥለው 7,000 ቅጂዎች ደረሰ። እስከ 1978 ዓ.ም ድረስ ባለው ጊዜ በጥቅሉ ስድስት ጊዜ ያህል ተደጋግሞ ታትሟል። መጽሐፉ በሕዝቡ ዘንድ ከፍተኛ ተቀባይነት ሲያገኝ ከታተመ ከጥቂት ዓመታት በኋላም በኢትዮጵያ የትምህርት ስርዓት ውስጥ ገብቶ ለሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎች የማስተማሪያ መጽሐፍም ሆነ።
#ደራሲውና ገጸ ባሕሪያቱ!
በዛብህና ጉዱ ካሳ
በፍቅር እስከ መቃብር ውስጥ ብዙ ክፍሎች ከደራሲው ሕይወት የተቀዱ ናቸው ። በጎጃም ደብረወርቅ እና ዲማ ያሉት ታሪኮች ደራሲው በቅኔ ተማሪነታቸው ያሳለፉት ሕይወት ግልባጭ ነው። በዛብህ ወደ አዲስ አበባ ሲመጣና በከተማው ውስጥ የሚያጋጥሙት ሁነቶች ሐዲስ ራሳቸው ለመጀመሪያ ጊዜ በ1918 ዓ.ም ከጎጃም ወደ አዲስ አበባ ሲመጡ የታዘቡት ገጠመኝ ጥርቅም ነው።
በአጠቃላይ ሐዲስ ልብወለዱ ውስጥ በሚገኙ ሁለት ገፀ ባህሪያት ውስጥ ራሳቸውን በተወሰነ መልኩ እንደሚያዩ ይናገራሉ። የመጀመሪያው ወደ አዲስ አበባ ከመምጣቱ በፊት የቤተክርስቲያን ትምህርት የቀመሰው እና እንደ ሐዲስ ለቤተሰቡ ብቸኛ ልጅ የሆነው የልብወለዱ ዋና ገፀ ባህሪ በዛብህ ሲሆን ሌላው ደግሞ በማኅበረሰቡ ሳይሆን በራሱ ሀሳብ የሚመራው ይኼም ዘወትር ከራሱ ወገኖች እና ከመደብ ፍላጎቶቹ ጋር ቅራኔ ውስጥ የሚያስገባው ጉዱ ካሳ ነበር ።
#መቼት
የልብወለዱ መቼት ከሐዲስ የልጅነትና ወጣትነት ሕይወት ጋር በተወሰነ ደረጃ ይገጥማል (የተወለዱት በ 1902 ነበር )። በእርግጥ ልብወለዱ ከዚህ ትንሽ ቀደም ብሎ ይጀምራል። የልብወለዱን መቼት በሀያኛው ከፍለ ዘመን መባቻ ጀምሮ ወደ ኃይለሥላሴ የግዛት ዘመን የመጀመሪያ ዓመታት ( ስልጣን የያዙት በ 1923 ዓ.ም ነው ) ይጠጋል። ሞልቪየር ሲያክሉ "ከሐዲስ ጋር ይህንን የጊዜ ሰሌዳ አውጥተን ነበር ፤ ነገር ግን ሐዲስ በልብወለዱ ውስጥ የተጠቀሱ አንዳንድ ልማድና ስርዓቶች የጥንት እንደነበሩ አንዳንዶቹም እስከ ዳግማዊ ቴዎድሮስ ዘመን ( 1847- 1861 ) ወደኋላ እንደሚለጠጡ ነግረውኛል" ብለዋል።
#በስተመጨረሻ!
ሐዲሳችን በመጨረሻው የሕልፈት ሰዓታቸው ግን እንደተለመደው፣ እንደባሕላችን እሳቸውም እንደሌሎቹ ትጉኃን እጦት ጎብኝቷቸዋል። ደራሲ ዘነበ ወላ በአይፐሲዜ መጽሐፉ ላይ እንዳወጋን እንዴት ነው የፈረንካ ነገር ሲላቸው አሁን አሁን ይቸግረኝ ጀምሯል ብለውታል። ተደጋግሞ የሚታተመው የፍቅር እስከ መቃብር መጽሐፍዎስ አላቸው። "ማን ጠይቆን ይታተማል ብለህ ነው?!" ሲሉ መልሰው ነበር።
ሰዎቻችን አኑረውን የማይኖሩት ነገር የድግግሞሻችን የነውር ቀለም ይመስላል! ነጋዴዎችም ነግደው ያተርፉባቸዋል። እኛም ለምን አለማለት ለምዶብናል!
(Abrham Tsehaye)
ዘመኑን በልኩ የሚስሉት አሉ። የዘመን ልኮች፤ ፖለቲካው እነሱን የሚመስል፣ ራሳቸው ስነ ጽሑፍን የሚያክሉ፤ የጊዜውን ምጣኔ ሃብት ለማውራት ማጣቀሻ የሚሆኑ አሉ። የዘመን ዋርካዎች!
#ሐዲስ
ሩዶልፍ ኬ ሞልቪየር ጽፈው የሰነዱት የጥበብ ሰዎቻችንን የያዘው ዶሴ 'ጥቋቁር አናብስት' ተብሎ ወደኛ ቋንቋ ተመልሷል። እዚሁ ላይ ስለሐዲስና መጽሐፋቸው የተቀነጨበ ታሪክ አለ። ሁኔታውን ስናወሳ ልክ እንደ ድርሰቱ ደራሲውም ይታወሱ በሚል ሐቅ ነው! መጽሐፉ ወደቴሌቪዥንና አንተርኔት መስኮቶች ብቅ ማለቱን ተከትሎ መሆኑም ይታወቅ።
#ሐዲስ ዓለማየሁ የዛሬ 59 ዓመት በ1958 ዓመተ ምህረት ፍቅር እስከ መቃብርን ወለዱ። ይህ የመጀመሪያ ትልቁ ልብወለዳቸው መፃፍ የተጀመረው ግን በግምት ከ20 ዓመታት በፊት በዋሺንግተን የኢትዮጵያ ኤምባሲ ዋና ፀሐፊ እያሉ ( ከ1939–1943 ) ነበር። በ1938 ማለት ነው! ሃያ ዓመታት የተማጠ ያልቸኮለ ጥበብ!
መጽሐፉ በመጀመርያ በእንግሊዝኛ ተሞክሮ ነበር፤ ኒውዮርክ ለሚገኝ አሳታሚ ልከውት ኅትመት ቤቱ ለማሳተም ፈቃደኛ አልሆን አለ እንጂ። መልሰው በአማርኛ መጻፍ ጻፉት።
ፍቅር እስከ መቃብር በየመሐሉ ለረዥም ጊዜ ተቋርጧል። ለምሳሌ ደራሲው በእንግሊዝ አምባሳደር ሳሉ ( 1953–1958) ባለቤታቸው አረፉ፤ በዚህ ሀዘናቸው የተነሳ ለአንድ ዓመት ያህል እርግፍ አድርገው ትተውት ቆይተዋል።
ከስራ ወደስራ በተዛወሩ ቁጥር ሌሎችም ረዣዥም መቆራረጦች ነበሩ። ሲጨርሱትም ጥሩ መጽሐፍ መስሎ እንዳልታያቸው ይነገራል። ያው ልከኛ የጥበብ ሰው አይረካም! ሐዲስ ያለምንም ማቋረጥ ሲጽፉ ፍሰቱ ጥሩ እንደሚሆን የሚያቋርጣቸው ሲኖር ግን እንደገና ካቆሙበት ለመቀጠል ሃሳባቸው ስለሚበታተን ፍሰቱን ለማስኬድ እንደሚቸገሩ ያስረዱ ነበር። በአጠቃላይ መጽሐፉ በአስቸጋሪ ጊዜያት የታጀቡ የብዙ ቅጥልጥል ውጤቶች ነው፡፡
ሞልቪየር ይህ አለመመጣጠን ባለቀው መጽሐፍ ላይ በጉልህ ይታያል ባይ ናቸው። መጽሐፉን ጽፎ ለመጨረስ ብዙ ጥረት ጠይቋል፤ ለማሳተምም ገንዘብ እስከመበደር ተደርሷል። ይህ ታልፎ ታትሞ የወጣው ፍቅር እስከ መቃብር በስተመጨረሻ በጥሩ ሁኔታ በመሸጡ ደራሲው እጅግ ተደስተውም ተገርመውም ነበር። የጻፉት ሲነበብ ራሱ ትልቅ ሽልማት ነው!
#ህትመትና ሽያጭ
በመጀመሪያው ዙር 5,000 ቅጂዎች ብቻ ነበር የታተመው። በሚቀጥለው 7,000 ቅጂዎች ደረሰ። እስከ 1978 ዓ.ም ድረስ ባለው ጊዜ በጥቅሉ ስድስት ጊዜ ያህል ተደጋግሞ ታትሟል። መጽሐፉ በሕዝቡ ዘንድ ከፍተኛ ተቀባይነት ሲያገኝ ከታተመ ከጥቂት ዓመታት በኋላም በኢትዮጵያ የትምህርት ስርዓት ውስጥ ገብቶ ለሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎች የማስተማሪያ መጽሐፍም ሆነ።
#ደራሲውና ገጸ ባሕሪያቱ!
በዛብህና ጉዱ ካሳ
በፍቅር እስከ መቃብር ውስጥ ብዙ ክፍሎች ከደራሲው ሕይወት የተቀዱ ናቸው ። በጎጃም ደብረወርቅ እና ዲማ ያሉት ታሪኮች ደራሲው በቅኔ ተማሪነታቸው ያሳለፉት ሕይወት ግልባጭ ነው። በዛብህ ወደ አዲስ አበባ ሲመጣና በከተማው ውስጥ የሚያጋጥሙት ሁነቶች ሐዲስ ራሳቸው ለመጀመሪያ ጊዜ በ1918 ዓ.ም ከጎጃም ወደ አዲስ አበባ ሲመጡ የታዘቡት ገጠመኝ ጥርቅም ነው።
በአጠቃላይ ሐዲስ ልብወለዱ ውስጥ በሚገኙ ሁለት ገፀ ባህሪያት ውስጥ ራሳቸውን በተወሰነ መልኩ እንደሚያዩ ይናገራሉ። የመጀመሪያው ወደ አዲስ አበባ ከመምጣቱ በፊት የቤተክርስቲያን ትምህርት የቀመሰው እና እንደ ሐዲስ ለቤተሰቡ ብቸኛ ልጅ የሆነው የልብወለዱ ዋና ገፀ ባህሪ በዛብህ ሲሆን ሌላው ደግሞ በማኅበረሰቡ ሳይሆን በራሱ ሀሳብ የሚመራው ይኼም ዘወትር ከራሱ ወገኖች እና ከመደብ ፍላጎቶቹ ጋር ቅራኔ ውስጥ የሚያስገባው ጉዱ ካሳ ነበር ።
#መቼት
የልብወለዱ መቼት ከሐዲስ የልጅነትና ወጣትነት ሕይወት ጋር በተወሰነ ደረጃ ይገጥማል (የተወለዱት በ 1902 ነበር )። በእርግጥ ልብወለዱ ከዚህ ትንሽ ቀደም ብሎ ይጀምራል። የልብወለዱን መቼት በሀያኛው ከፍለ ዘመን መባቻ ጀምሮ ወደ ኃይለሥላሴ የግዛት ዘመን የመጀመሪያ ዓመታት ( ስልጣን የያዙት በ 1923 ዓ.ም ነው ) ይጠጋል። ሞልቪየር ሲያክሉ "ከሐዲስ ጋር ይህንን የጊዜ ሰሌዳ አውጥተን ነበር ፤ ነገር ግን ሐዲስ በልብወለዱ ውስጥ የተጠቀሱ አንዳንድ ልማድና ስርዓቶች የጥንት እንደነበሩ አንዳንዶቹም እስከ ዳግማዊ ቴዎድሮስ ዘመን ( 1847- 1861 ) ወደኋላ እንደሚለጠጡ ነግረውኛል" ብለዋል።
#በስተመጨረሻ!
ሐዲሳችን በመጨረሻው የሕልፈት ሰዓታቸው ግን እንደተለመደው፣ እንደባሕላችን እሳቸውም እንደሌሎቹ ትጉኃን እጦት ጎብኝቷቸዋል። ደራሲ ዘነበ ወላ በአይፐሲዜ መጽሐፉ ላይ እንዳወጋን እንዴት ነው የፈረንካ ነገር ሲላቸው አሁን አሁን ይቸግረኝ ጀምሯል ብለውታል። ተደጋግሞ የሚታተመው የፍቅር እስከ መቃብር መጽሐፍዎስ አላቸው። "ማን ጠይቆን ይታተማል ብለህ ነው?!" ሲሉ መልሰው ነበር።
ሰዎቻችን አኑረውን የማይኖሩት ነገር የድግግሞሻችን የነውር ቀለም ይመስላል! ነጋዴዎችም ነግደው ያተርፉባቸዋል። እኛም ለምን አለማለት ለምዶብናል!